W październiku 2019 roku Unia Europejska i Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej osiągnęły porozumienie co do warunków opuszczenia Unii Europejskiej.
Podstawą tzw. brexitu jest Umowa o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej z dnia 24 stycznia 2020 r., Dz.Urz.UE.L Nr 29, str. 7 (dalej „Umowa o wystąpieniu”), która weszła w życie w dniu 01 lutego 2020 roku w związku z czym Wielka Brytania opuściła Unię Europejską z końcem dnia 31 stycznia 2020 roku. Od tego momentu zaczął obowiązywać okres przejściowy, który potrwa do 31 grudnia 2020 roku. Przewiduje on utrzymanie obecnych relacji pomiędzy Unią Europejską a Wielką Brytanią na dotychczasowych warunkach.
Okres przejściowy ma zapewnić pewność dla biznesu i obywateli oraz dać czas na wynegocjowanie przyszłych relacji gospodarczych i politycznych po 2020 roku. A więc do końca roku 2020 powinny zostać wypracowane porozumienia pomiędzy Wielką Brytanią a UE w zakresie tych spraw, które po upływie okresu przejściowego przestaną obowiązywać – w zakres tych porozumień wpisuje się decyzja co do warunków współpracy i wykonywania ekstradycji obywateli.
Sprawdźmy zatem, jak Umowa o wystąpieniu reguluje kwestie ENA:
Artykuł 62. Postępowania w toku w ramach współpracy wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych.
1. W Zjednoczonym Królestwie, jak również w państwach członkowskich w sytuacjach obejmujących Zjednoczone Królestwo zastosowanie mają następujące akty zgodnie z poniższym:
b) decyzja ramowa Rady 2002/584/WSiSW (48) ma zastosowanie do europejskich nakazów aresztowania, jeżeli osoba, której wniosek dotyczy, została aresztowana przed zakończeniem okresu przejściowego w celu wykonania europejskiego nakazu aresztowania, niezależnie od rozstrzygnięcia wykonującego nakaz organu sądowego, czy osoba, której wniosek dotyczy, ma pozostać zatrzymana czy też może być zwolniona tymczasowo;
Artykuł 64. Potwierdzenie odbioru lub aresztowania.
1. W przypadkach, o których mowa w art. 62 ust. 1 lit. b), jeżeli właściwy organ sądowy wydający orzeczenie ma wątpliwości, czy osoba, której dotyczy wniosek, została aresztowana zgodnie z art. 11 decyzji ramowej 2002/584/WSiSW przed zakończeniem okresu przejściowego, może zwrócić się do właściwego organu sądowego wykonującego orzeczenie o potwierdzenie aresztowania w ciągu 10 dni po zakończeniu okresu przejściowego.
2. O ile nie zostało już przekazane potwierdzenie zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa Unii, organ wykonawczy lub organ, do którego złożono wniosek, o którym mowa w ust. 1 i 2, udziela odpowiedzi na żądanie potwierdzenia odbioru lub aresztowania w ciągu 10 dni od otrzymania takiego żądania.
Artykuł 185. Wejście w życie i stosowanie.
[…]
Sporządzając pisemne powiadomienie, o którym mowa w akapicie pierwszym, Unia może, w odniesieniu do każdego państwa członkowskiego, które powołało się na podstawowe zasady swojego prawa krajowego, oświadczyć, że w okresie przejściowym oprócz podstaw odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania, o których mowa w decyzji ramowej 2002/584/WSiSW, wykonujące nakaz organy sądowe takiego państwa członkowskiego mogą odmówić wydawania Zjednoczonemu Królestwu swoich obywateli na podstawie europejskiego nakazu aresztowania. W takim przypadku Zjednoczone Królestwo może oświadczyć, nie później niż po upływie miesiąca od daty otrzymania oświadczenia Unii, że wykonujące nakaz organy sądowe Zjednoczonego Królestwa mogą odmówić wydawania jego obywateli takiemu państwu członkowskiemu.
[…].
Korzystając z wskazanego wyżej art. 185 Umowy o wystąpieniu w styczniu 2020 roku Niemcy, Austria i Słowenia oświadczyły, że mogą odmówić ekstradycji swoich obywateli do Wielkiej Brytanii. Polska takiego oświadczenie nie złożyła, a więc pomiędzy Polską a Wielką Brytanią mają zastosowanie postanowienia Umowy o wystąpieniu. Powyższe wskazuje, że ENA będzie wykonywana w stosunku do osób, które zostały aresztowane do dnia 31 grudnia 2020 roku. Ważny jest więc moment aresztowania danej osoby.
Jak wskazałem wcześniej, okres przejściowy ma dać czas na wynegocjowanie przyszłych relacji gospodarczych i politycznych po zakończeniu okresu przejściowego. Jaki jest obecnie stan tych negocjacji ? Wydaje się, że na ten moment nic nie jest pewne. Obecnie Premier Wielkiej Brytanii Boris Johnson co rusz przerywa negocjacje z UE i stawia nowe warunki. Wszystko wskazuje na to, że po 31 grudnia 2020 roku nie będzie nowej umowy handlowej pomiędzy Wielką Brytanią a UE, w tym nie zostaną uregulowane inne kwestie ważne dla współpracy gospodarczej i politycznej.
Jakie więc będą obowiązywały zasady po 31 grudnia 2020 roku dotyczące współpracy Wielkiej Brytanii i państw UE w zakresie ekstradycji obywateli jeśli nie dojdzie do żadnego porozumienia i do zawarcia odpowiednich umów ? Na ten moment na pewno wiemy, że Wielka Brytania nie będzie wykonywać ENA, ponieważ aresztowanie osoby poszukiwanej w celu wykonania ENA po 31 grudnia 2020 roku będzie niezgodne z Umową o wystąpieniu.
Dopóki nie zostaną wypracowane żadne nowe rozwiązania pomiędzy UE a Wielką Brytanią wejdzie na powrót możliwość dokonywania ekstradycji w oparciu o Europejską Konwencję o ekstradycji z 13 grudnia 1957 roku, która funkcjonuje w ramach Rady Europy. Przekazywanie osób w tym trybie z pewnością nie zastąpi szybkiego i wydajnego mechanizmu jakim jest ENA. Powrót do poprzedniego modelu ekstradycyjnego z pewnością zwiększy formalizm i czasochłonność ekstradycji z uwagi m.in. na obowiązek poszanowania międzynarodowych reguł i zasad wynikających z Konwencji. ENA działała do tej pory na prostych zasadach bezpośredniej współpracy pomiędzy organami wymiaru sprawiedliwości poszczególnych państw z pominięciem organów administracyjnych. W modelu ekstradycji opartej na Konwencji organy administracji będą wydawać decyzję o ekstradycji kierując się kalkulacją polityczną, gdyż ekstradycja bazuje na dyplomatycznym porozumieniu pomiędzy państwem wydającym i przyjmującym. Taki model z pewnością wydłuży i utrudni przekazywanie osób pomiędzy Wielką Brytanią a Polską. Niewątpliwie wzrosną również koszty takiego postępowania. Organy będę musiały dokładnie kalkulować w jakich sprawach „opłaca się” wszczynanie procedury ekstradycyjnej. Z pewnością będzie się go stosować tylko do najcięższych przestępstw.
Z pewnością powyższa perspektywa będzie skłaniać Wielką Brytanię i UE, w tym poszczególne państwa członkowskie UE, do poszukiwania innych, wydajniejszych i prostszych rozwiązań. Obecnie rozpatrywane są jeszcze dwa inne scenariusze.
Pierwszy scenariusz to zawarcie umowy pomiędzy Wielką Brytanią a UE na wzór tych z Norwegią i Islandią. Scenariusz ten zakłada indywidualne ustalenie i zawarcie umowy dwustronnej o ekstradycję, której postanowienia byłyby jak najbardziej zbliżone do obecnie obowiązujących mechanizmów stosowania ENA.
Z kolei drugi scenariusz zakłada zawarcie wiele dwustronnych umów pomiędzy Wielką Brytanią a państwami członkowskimi UE, w tym Polską. Przedmiotem tych umów, tak jak w poprzednim przypadku, byłoby wypracowanie modelu wykonywania ekstradycji w sposób jak najbardziej efektywny i zbliżony do ENA.
Na ten moment chyba nikt dokładnie nie wie jak będą wyglądały relacje pomiędzy UE i Wielką Brytanią po 31 grudnia 2020 roku i jakie akty będą je regulować. Do końca okresu przejściowego zostało już bardzo mało czasu i moim zdaniem całkiem możliwe, iż od dnia 01 stycznia 2021 roku ustanie możliwość wykonywanie ENA, nie zostaną wprowadzone żadne nowe rozwiązania i ostatecznie ekstradycja będzie się odbywała na podstawie wskazanej Europejskiej Konwencji o ekstradycji z 13 grudnia 1957 roku. Jak długo taki stan będzie trwał ? Wszystko zależy od zdolności negocjacyjnych UE i Wielkiej Brytanii.