Niektóre przepisy można jednak próbować zastosować w odniesieniu do konkubentów, zwłaszcza tam, gdzie pojawia się określenie „osoba bliska”. Jednak regulacje te są fragmentaryczne i nie obejmują całokształtu życia w związku nieformalnym. Co więcej, przepisów dotyczących małżeństwa nie da się zastosować do konkubentów nawet przez analogię. To ma poważne konsekwencje, ponieważ wspólne życie często wiąże się ze wspólnym majątkiem, dziećmi czy innymi zobowiązaniami, które w razie rozstania trzeba jakoś uporządkować.

Co to jest konkubinat?

Nie każdy związek dwojga ludzi, w którym występują kontakty intymne i emocjonalne, można nazwać konkubinatem. Aby tak było, relacja ta musi przypominać małżeństwo pod względem codziennego funkcjonowania. O konkubinacie mówimy wtedy, gdy związek jest trwały, oparty na uczuciu, intymności i wspólnym gospodarstwie domowym, a jedyną różnicą względem małżeństwa jest brak formalnego ślubu.

Do najważniejszych cech konkubinatu należą:

  • Heteroseksualny charakter związku – mowa o relacji kobiety i mężczyzny; związki homoseksualne czy sytuacje niejednoznaczne pod względem płci nie mieszczą się w tej definicji.
  • Pożycie podobne do małżeńskiego – związek emocjonalny, fizyczny i gospodarczy.
  • Trwałość relacji – choć nieformalna, relacja powinna być stabilna, z założeniem dłuższego wspólnego życia.

Czy konkubenci mają wobec siebie jakieś prawa i obowiązki?

W odróżnieniu od małżeństwa, konkubinat nie rodzi prawnych zobowiązań między partnerami. Oczekiwania lojalności, wzajemnej pomocy czy wierności są jedynie moralne – nie można ich wyegzekwować przed sądem. Naruszenie tych „zobowiązań” może co najwyżej skutkować zakończeniem związku.

Co istotne, konkubenci nie mogą korzystać z uprawnień, które przysługują małżonkom, takich jak:

  • prawo do wspólnego nazwiska,
  • prawo do alimentów po rozstaniu,
  • prawo do dziedziczenia,
  • wspólne rozliczanie się z podatku,
  • prawo do renty rodzinnej,
  • działanie za partnera bez pełnomocnictwa.

Także relacje z rodziną partnera pozostają neutralne – prawo nie tworzy między nimi żadnych więzi.

Konkubinat a dzieci. Jak wygląda sytuacja prawna?

Związek nieformalny nie wyklucza posiadania dzieci. Dziecko zrodzone w konkubinacie traktowane jest jako „pozamałżeńskie”, co oznacza, że domniemanie ojcostwa nie działa automatycznie. Konkubent musi dziecko uznać lub ojcostwo musi zostać ustalone sądownie.

Jeśli ojcostwo zostanie potwierdzone, konkubenci jako rodzice mają pełne prawa i obowiązki wobec dziecka, tak jak każdy rodzic – niezależnie od tego, czy są małżeństwem. Muszą wspólnie łożyć na jego utrzymanie i wychowanie.

Inaczej wygląda sytuacja w przypadku dzieci pochodzących tylko od jednego z partnerów – drugi konkubent nie ma wobec nich żadnych obowiązków, chyba że zdecyduje się je przysposobić (adoptować). Jednak adopcja przez konkubenta skutkuje utratą praw rodzicielskich przez biologicznego rodzica, którego dziecko jest adoptowane – wyjątek stanowią tylko małżonkowie.

Sprawy majątkowe w konkubinacie. Kto co ma?

W odróżnieniu od małżeństwa, konkubinat nie tworzy wspólności majątkowej. Każdy z partnerów zachowuje odrębny majątek, a to, co kupują razem, staje się ich współwłasnością – zazwyczaj w częściach równych.

Kiedy pojawia się konflikt, np. po rozstaniu, rozliczenia majątkowe muszą zostać przeprowadzone na zasadach prawa cywilnego – jak między współwłaścicielami. Jeśli jeden z partnerów poniósł wydatki na rzecz majątku drugiego (np. remontował jego mieszkanie), może domagać się zwrotu kosztów – na zasadach bezpodstawnego wzbogacenia.

Związek bez ślubu to wolność, ale i brak zabezpieczeń

Choć konkubinat coraz częściej występuje w społeczeństwie jako alternatywa dla małżeństwa, należy pamiętać, że nie daje on żadnych prawnych gwarancji. Wspólne życie, dzieci, majątek – wszystko to funkcjonuje wyłącznie na zasadach porozumienia i dobrej woli partnerów. Z punktu widzenia prawa są sobie obcy.

Dlatego warto jeśli nie ślub, to chociaż zawrzeć stosowne umowy (np. majątkowe, dotyczące dzieci czy pełnomocnictwa), by chronić swoje interesy w razie rozstania lub trudnych sytuacji życiowych.