Unieważnienie małżeństwa. Jak udowodnić, że w ogóle nie zawarto związku?

W prawie kanonicznym nie istnieje pojęcie rozwodu kościelnego, gdyż związku małżeńskiego zawartego przed ołtarzem nie da się rozwiązać. Można go tylko unieważnić, czyli stwierdzić, że taki związek nigdy nie istniał. Taką procedurę można przeprowadzić przed sądem kościelnym lub trybunałem. Zaś samo postępowanie może potrwać latami. Jak unieważnić małżeństwo?

Rozwód cywilny potencjalnie może uzyskać każdy, jednak w przypadku postępowania kościelnego o unieważnienie małżeństwa są ograniczenia. Rozpad pożycia małżonków czy zdrada nie ma znaczenia, nawet jeśli jeden z małżonków jest niewinny. Trwałość małżeństwa oznacza, że prawo kościelne nie przewiduje przypadków, w których udzielony mógłby zostać rozwód kościelny.

Liczba spraw w sądach kościelnych rośnie, w tym liczba unieważnień małżeństwa. Zmianie uległo postrzeganie samego małżeństwa. Wiele osób nawet nie próbuje rozwiązywać problemów, które przecież pojawiają się zawsze. Łatwiej jest złożyć pozew rozwodowy, a potem unieważnić małżeństwo sakramentalne.

Kodeks Prawa Kanonicznego wskazuje warunki do ważnego zawarcia małżeństwa. Są trzy grupy warunków:

Przeszkody zrywające

W sumie, Kodeks wymienia 12 takich przeszkód, które mają kluczowe znaczenie dla ustalania ważności małżeństwa.

określony wiek to istotny warunek, zgodnie z którym kobieta powinna mieć co najmniej 14 lat, a mężczyzna 16 lat.

niemoc płciowa (impotencja)przeszkoda węzła małżeńskiego - ponowne zawarcie małżeństwa jest zabronione, dopóki nie zostanie stwierdzona nieważność lub rozwiązanie poprzedniego zgodnie z prawem.różna religiaświęcenia - osoby posiadające święcenia, takie jak duchowni, stanowią przeszkodę dla zawarcia ważnego małżeństwa.śluby czystości - osoby zobowiązane do wieczystego ślubu publicznego czystości w instytucie zakonnym są objęte przeszkodą zrywającą.pprowadzenie: Małżeństwo zawarte pod wpływem uprowadzenia jest uznawane za nieważneprzeszkoda występku (małżonkobójstwa).pokrewieństwo - przeszkoda obowiązująca w linii prostej i do 4 stopnia linii bocznej.powinowactwo - przeszkoda w linii prostej.przeszkoda przyzwoitości publicznej

pokrewieństwa prawne wynikającego z adopcji

Zgoda małżeńska

Kanon 1095 Kodeksu prawa kanonicznego identyfikuje osoby, które z powodów natury psychicznej nie są zdolne do wyrażenia ważnej zgody małżeńskiej, nazywanej niezdolnością konsensualną.

Forma zawarcia małżeństwa

W odniesieniu do formy zawarcia małżeństwa, braki dotyczące formy kanonicznej mogą prowadzić do nieważności małżeństwa. Zgodnie z kanonem 1108, małżeństwa są ważne tylko wtedy, gdy są zawierane w obecności asystującego miejscowego ordynariusza, proboszcza, kapłana lub diakona delegowanego przez nich, oraz dwóch świadków, zgodnie z określonymi zasadami wyrażonymi w kanonach.

Unieważnienie małżeństwa. Postępowanie przed sądem kościelnym

Sądy kościelne są w każdej diecezji u boku kurii diecezjalnej. Kościół nie uznaje unieważnienia małżeństwa jako rozpadu pożycia małżeńskiego. I nie to jest przesłanką do wydania wyroku. Sąd orzeka o nieważności danego małżeństwa od samego początku. Wyrok trybunału kościelnego ma charakter deklaratoryjny – nie daje rozwodu kościelnego, jak to jest potocznie używane – stwierdza o nieważności małżeństwa/sakramentu małżeństwa.

Papież Franciszek znacznie ułatwił prowadzenie procesu o unieważnienie małżeństwa. Przede wszystkim:

• skrócono proces do obowiązkowej jednej instancji,
• wprowadzono proces skrócony, przez wielu nazywany procesem 45- dniowym.

Na pierwszej rozprawienie unieważnienie małżeństwa jest niemożliwe, bo w postępowaniu nie ma rozpraw. Są poszczególne kroki, które muszą być zrealizowane. Poza przypadkiem procesu skróconego przed biskupem, nie da się go w żaden sposób skrócić.

Przeciętna długość trwania procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa wynosi około 2 lat. Niektóre postępowania kończą się nawet w ciągu zaledwie 1 roku, podczas gdy inne mogą wymagać oczekiwania ponad 3 lata na ostateczny wynik. Warto zdawać sobie sprawę, że czas, jaki proces zajmuje, jest uzależniony od wielu czynników, takich jak obłożenie danego sądu, ilość zgłoszonych świadków oraz konieczność przesłuchania ich w innych diecezjach lub krajach.

Proces toczy się przed sądem kościelnym (sądem biskupim) lub trybunałem kościelnym. Opiera się wyłącznie na normach prawa kościelnego (prawa kanonicznego) z wyłączeniem przepisów prawa cywilnego.

Sąd rozstrzygając ważność małżeństwa skupia się na okresie poprzedzającym jego zawarcie i samym momencie wyrażenia zgody małżeńskiej przed ołtarzem. krótkotrwały związek małżeński czy też bezdzietność nie stanowią przesłanek do orzeczenia o nieważności małżeństwa.

Adwokat i obrońca węzła małżeńskiego

W procesie kościelnym adwokatem może być wyłącznie adwokat kościelny. Nie może być nim radca prawny czy adwokat świecki. Występuje też obrońca węzła małżeńskiego, który nie jest obrońcą, adwokatem ani też pełnomocnikiem strony powodowej czy pozwanej. Jego zadaniem jest poszukiwanie w materiale dowodowym wszelkich argumentów przemawiających za ważnością danego małżeństwa i przedstawienie trybunałowi swego votum. Obrońca węzła sporządza też listę pytań dla stron i świadków.

Zgodnie z kanonem 1481 §1, strona ma pełną swobodę w ustanawianiu adwokata i pełnomocnika w procesie. Ostateczna decyzja, czy występować samodzielnie, czy też skorzystać z pomocy adwokata/pełnomocnika, leży w gestii strony procesowej.

Adwokat kościelny pełni kluczową rolę, obejmując m.in. obowiązki sporządzania skargi powodowej oraz innych dokumentów procesowych. Ponadto, odpowiada za ustną i pisemną obronę reprezentowanej strony, uczestnictwo w przesłuchaniach stron i świadków (w tym możliwość kierowania pytań poprzez sędziego – audytora). Jego działania skoncentrowane są na skutecznej reprezentacji i obronie interesów strony w procesie kanonicznym.

W przeciwieństwie do adwokata, pełnomocnik działa zarówno dla strony, jak i w jej imieniu, pełniąc rolę swoistego alter ego. Jego obowiązki obejmują przedkładanie pism oraz odbieranie korespondencji w związku z postępowaniem. Pełnomocnik jest kluczowym ogniwem między stroną a procesem, dbając o bieżące sprawy i reprezentując interesy klienta w sposób kompleksowy.

Ostateczny wybór między adwokatem a pełnomocnikiem pozostaje decyzją strony procesowej, umożliwiając jej dostosowanie strategii prawnej do indywidualnych potrzeb i sytuacji.

Jakie są opłaty procesowe

Opłaty procesowe mieszczą się w granicach 1.000 zł - 3.500 zł. nie obowiązuje jednolita stawka dla wszystkich sądów kościelnych. Biskup diecezjalny samodzielnie i niezależnie od pozostałych określa aktualne koszty sądowe w podległym mu sądzie oraz sposób ich regulowania. Kosztów nie płaci się z góry, można je rozkładać w ratach.

Kroki procesowe

Kancelaria Kanoniczna dr Michała Poczmańskiego zwraca uwagę na obligatoryjne kroki procesowe, które charakteryzują proces kościelny o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Są to kolejno:

Przygotowanie do procesu. Błędy formalne i merytoryczne będą oddziaływały negatywnie na skuteczność i czas trwania procesu.

Złożenie skargi powodowej. Skarga o nieważność małżeństwa (pozew o nieważność małżeństwa lub prośba) musi spełniać wymogi formalne. Musi dokładnie wskazywać żądanie strony, i zawierać dowody na poparcie swoich racji.

Zeznania stron

Zeznania świadków. Świadkowie mogą być przesłuchiwani również w drodze rekwizycji (pomocy prawnej) przez swój własny sąd, bez konieczności przyjeżdżania. Optymalna liczba świadków to 3-4 osoby z rodziny i spoza niej.

Opinia Biegłego. Dotyczy ona psychicznej niezdolności do wypełnienia istotnych obowiązków małżeńskich.

Publikacja akt. To możliwość wglądu do wszystkich zebranych dowodów podczas postępowania. Wcześniej akta są niedostępne dla stron. Adwokat kościelny ma do nich dostęp na każdym etapie postępowania.

Odpowiedź po publikacji akt. Po zapoznaniu się z aktami, istnieje możliwość ustosunkowania się do zebranego materiału

Uwagi Obrońcy Węzła Małżeńskiego

Głos Obrończy stron. Podsumowanie przez strony zebranego materiału.

Wyrok. W procedurze biorą udział tylko sędziowie. Odbywa się wyłącznie w siedzibie Sądu.

Dekret o wykonalności wyroku. Pozwala na ponowne zawarcie małżeństwa.

Apelacja od negatywnego wyroku do Trybunału Roty Rzymskiej