W razie zawarcia umowy w formie aktu notarialnego konieczne jest pobranie i odprowadzenie do właściwego urzędu należnego podatku.
Wprowadzone zmiany dotyczą kwestii formalnych, tj. zmieniają się sposób i rodzaj dokumentów przekazywanych przez notariuszy do urzędów skarbowych. Jednocześnie zmieniają się zasady odpowiedzialności notariuszy za niedopełnienie przez nich obowiązków płatnika, tj. za niepobranie podatku.
PRZYPOMNIENIE: Jednym z obowiązków notariuszy jako płatników jest przekazanie właściwym urzędom skarbowym deklaracji PCC-2 (tj. deklaracji o wysokości pobranego i wpłaconego podatku przez płatnika). Zgodnie z przepisami obowiązującymi do końca 2015 r. deklaracje PCC-2 mogły być składane przez notariuszy do urzędów skarbowych zarówno w formie papierowej, jak i w formie elektronicznej. Od nowego roku notariusze muszą składać deklaracje do urzędów skarbowych w formie elektronicznej.
CEL ZMIANY: Efektem wprowadzanych rozwiązań ma być mniejsza liczba dokumentów składanych w formie papierowej, zwiększenie szybkości i efektywności przetwarzania zgromadzonych danych oraz zmniejszenie kosztów po stronie płatników i organów podatkowych.
Od stycznia nowy wzór deklaracji PCC-3
Konsekwencją zmiany formy składania przez notariuszy deklaracji do urzędów skarbowych jest zmiana wzorów deklaracji składanych zarówno przez podatnika, jak i notariusza działającego jako płatnik. Podatnicy mogą składać deklaracje na dotychczasowym formularzu PCC-3(4) do 30 czerwca 2016 r. (z wyjątkiem deklaracji dotyczących umowy sprzedaży i ustanowienia hipoteki, które muszą być składane na nowym formularzu już od 1 stycznia 2016 r.).
Zamiast odpisów tylko informacje
Od stycznia 2016 r. zmienia się także rodzaj dokumentów składanych przez notariuszy do urzędów skarbowych.
PRZYPOMNIENIE: Ustawa o PCC w kształcie obowiązującym do końca 2015 r. nakładała na notariuszy obowiązek przekazywania do urzędów skarbowych odpisów sporządzanych aktów notarialnych, od których pobierany jest PCC. Odpis pojedynczego aktu notarialnego liczy niekiedy kilkadziesiąt, a nawet kilkaset stron. Dlatego też od stycznia 2016 r. zamiast odpisów aktów notarialnych do urzędów skarbowych składane są „informacje zawierające treść aktów notarialnych lub dane z tych aktów”.
CEL ZMIANY: Celem ustawodawcy jest zmniejszenie liczby dokumentów przekazywanych do urzędów, a także zmniejszenie kosztów i zwiększenie szybkości weryfikacji dokumentów.
UWAGA! Osiągnięcie zamierzonego celu może się okazać w praktyce dość trudne. Okazuje się bowiem, że w rozporządzeniu wykonawczym do znowelizowanej ustawy o PCC, określając, w jaki sposób ma nastąpić przekazanie organowi podatkowemu informacji zawierającej treść lub dane z aktów notarialnych, minister finansów wskazał, że informacje te będą przekazywane właśnie w formie odpisów aktów notarialnych sporządzonych przez notariuszy. Tak więc pomimo zmian w ustawie, z uwagi na treść aktów wykonawczych do niej, w praktyce nic się nie zmieni, tj. do urzędów skarbowych wciąż będą składane takie same dokumenty jak dotychczas (tj. odpisy aktów notarialnych).
Nie ma winy, nie ma odpowiedzialności
PRZYPOMNIENIE: Notariusz jako płatnik może ponieść odpowiedzialność w jednej z trzech sytuacji, tj. jeśli:
1) nie pobrał podatku,
2) pobrał podatek, lecz w kwocie niższej, niż to wynika z przepisów,
3) pobrał podatek, lecz nie przekazał go organowi podatkowemu.
Przepisy obowiązujące do końca 2015 r. nie zawierały żadnych ograniczeń czy wyłączeń odpowiedzialności notariusza. Oznacza to, że ponosili oni odpowiedzialność za niepobrany podatek nawet wówczas, gdy nie ponosili winy za niedopełnienie ww. obowiązku.
CEL ZMIANY: Od stycznia 2016 r. ustawodawca uwolnił notariuszy od odpowiedzialności, jeśli nie ponoszą oni winy za niepobranie podatku lub pobranie go w wysokości niższej od należnej. PRZYKŁADY 6 I 7
WAŻNE Termin na złożenie deklaracji PCC-3 się nie zmienia. Nadal będzie to 14 dni od powstania obowiązku podatkowego.
PRZYKŁAD 6
Sprzedający wprowadził w błąd
Pan Jan podzielił będącą w jego posiadaniu działkę gruntu na kilka mniejszych. Następnie sprzedał jedną z działek spółce z o.o. prowadzącej działalność w branży rolniczej. Umowa sprzedaży została zawarta przed notariuszem, przy czym pan Jan oświadczył, że jest podatnikiem VAT z tytułu dokonywanej czynności. Notariusz nie pobrał więc PCC. Po przeprowadzeniu czynności sprawdzających okazało się, że pan Jan dokonał sprzedaży z majątku prywatnego i nie był podatnikiem VAT z tytułu dokonanej czynności. Transakcja nie powinna podlegać opodatkowaniu VAT, a w konsekwencji PCC powinien zostać pobrany. Jeśli akt notarialny zostałby podpisany jeszcze w 2015 r., to notariusz ponosiłby odpowiedzialność za niepobranie podatku. Jeśli jednak akt notarialny zostanie podpisany w 2016 r., to notariusz nie powinien zostać pociągnięty do odpowiedzialności (brak winy).
PRZYKŁAD 7
Zakup samochodu u notariusza
Pan Jarosław otrzymał w spadku po wujku z Ameryki dużą sumę pieniędzy, którą postanowił zainwestować. Kupił mieszkanie w Warszawie - umowa została zawarta w formie aktu notarialnego, gdyż taka forma jest wymagana przepisami prawa przy przeniesieniu własności nieruchomości. Dodatkowo pan Jarosław postanowił kupić od poprzedniego właściciela mieszkania – pana Zygmunta – jego dwuletni samochód. Panowie postanowili zawrzeć umowę sprzedaży samochodu w formie aktu notarialnego. Wprawdzie nie jest to wymagane przepisami prawa, jednak uznali takie rozwiązanie za dogodniejsze.
Notariusz jest płatnikiem PCC w każdej sytuacji, gdy czynność podlegająca opodatkowaniu jest dokonywana w formie aktu notarialnego. Przy czym nie ma znaczenia, czy zastosowanie takiej formy wynika z wymogów prawa (sprzedaż nieruchomości), czy też jest dobrowolnym wyborem stron (sprzedaż samochodu). Tak więc to notariusz powinien pobrać PCC od obu umów i pan Jarosław nie musi samodzielnie odprowadzać podatku do urzędu skarbowego.
Tabela 3. Zestawienie zmian w art. 10 ustawy o PCC
Co się zmienia? Do 31 grudnia 2015 r. Od 1 stycznia 2016 r.
Forma składania deklaracji PCC-2 do urzędów skarbowych zarówno w formie papierowej, jak i elektronicznej wyłącznie w formie elektronicznej
Rodzaj dokumentów przekazywanych do urzędów skarbowych odpisy sporządzanych aktów notarialnych informacje zawierające treść aktów notarialnych lub dane z tych aktów
Zakres odpowiedzialności notariuszy jako płatników brak winy nie wyłącza odpowiedzialności brak winy wyłącza odpowiedzialność
Małgorzata Nicewicz starszy konsultant, doradca podatkowy w TPA Horwath