Nowe narzędzia do walki z przemocą domową

Liczba przypadków przemocy domowej w oficjalnych statystykach maleje. To zasługa rosnącej świadomości społeczeństwa oraz nowych skutecznych rozwiązań prawnych – uważają uczestnicy debaty „Ustawa antyprzemocowa, skuteczne narzędzie w walce z przemocą domową”

Przemoc domowa – jaka jest dziś skala zjawiska?

Nadkom. Marta Świnecka z Biura Prewencji Komendy Głównej Policji:

Od pięciu lat liczba przypadków przemocy domowej spada. W 2022 r. policja wszczęła 61 tys. procedur Niebieskiej karty. To o ok. 4 proc. mniej niż w 2021 r. Należy przypuszczać, że wpływ na to ma coraz większa świadomość społeczna na temat zjawiska, ale też wyparcie stereotypów, dzięki czemu osoby doznające przemocy domowej oraz osoby postronne zaczynają otwarcie mówić o problemie. Skutek przyniosły też nowe narzędzia ochrony krzywdzonych.

Marcin Romanowski, podsekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości:

Wzrasta liczba środków prokuratorskich stosowanych w postępowaniu karnym wobec osób stosujących przemoc domową. Do zmniejszenia skali zjawiska przyczyniają się też nakazy i zakazy wprowadzone ustawą antyprzemocową 1.0. Efekt dają szkolenia, które przed wejściem w życie przepisów odbyło 30 tys. funkcjonariuszy. Dzięki temu wszystkiemu osoby dotknięte przemocą domową i ich bliscy, zyskali pewność, że jeśli poproszą policję o pomoc, realnie ją otrzymają.

Ewa Wach, kierowniczka Zakładu Psychologii Sądowej Instytutu Ekspertyz Sądowych im. prof. dra J. Sehna w Krakowie:

Świadomość społeczna na temat przemocy domowej jest wciąż nikła w małych miejscowościach. Panuje tam przeświadczenie, że zdarzeń z domu nie wynosi się na zewnątrz. Ponadto różne przejawy nawet ewidentnej przemocy traktuje się jako normę w relacjach rodzinnych. Mam nadzieję, że wchodzące wkrótce w życie regulacje spowodują zmiany. Poszerzeniu uległ krąg osób, które mają prawo być uznane za pokrzywdzone. Oceniam to pozytywnie, podobnie jak zapis, zgodnie z którym dziecko będące świadkiem przemocy domowej między osobami dorosłymi również jest jej ofiarą. W sądach często słyszymy, że mężczyzna wprawdzie znęcał się nad kobietą, ale był dobry dla dziecka. Tymczasem dziecko, będąc świadkiem przemocy domowej, przeżywa lęk, czuje strach, bezsilność, co zakłóca jego prawidłowy rozwój.

Mec. Grzegorz Wrona, doktor nauk prawnych, adwokat, członek GREVIO:

Liczba formularzy Niebieskiej karty rzeczywiście spada. Ale nie wyciągałbym z tego wniosku, że skala zjawiska maleje. Głównym problemem jest to, że trafiamy od lat do stosunkowo wąskiej grupy ludzi. Do tego zmienia się forma stosowanej przemocy – w kierunku psychicznej. Trzeba natomiast podkreślić, że wdrożone przed trzema laty zmiany prawne są skutecznymi instrumentami izolowania sprawców od ofiar przemocy. Zobaczymy, na ile ich siła zostanie wzmocniona przez rozwiązania, które wejdą 15 sierpnia. Nawet jeśli trend w statystykach się odwróci, czego przyczyną może być wprowadzenie nowej definicji przemocy i uwzględnienie takich zjawisk jak cyberprzemoc, to nie należy tego oceniać źle. Będzie to bowiem oznaczało, że więcej przemocy domowej jest ujawniane. A to pozwoli walczyć z nią skuteczniej.

W połowie sierpnia wchodzi ustawa antyprzemocowa 2.0. Jak wspomoże walkę z przemocą domową?

Marcin Romanowski: Uważam, że nowe regulacje pozytywnie przełożą się na bezpieczeństwo ofiar, a co za tym idzie – skalę przemocy domowej. Myślę o ochronie przed stalkingiem czy uzależnieniu uchylenia nakazu i zakazu przez sąd od postępowania sprawcy, odbycia przez niego terapii.

Ewa Wach: Przepisy to dopiero początek. Niezbędna jest edukacja całego społeczeństwa o zjawisku przemocy. Konieczne są – realizowane przez specjalistów – programy szkoleniowe i terapeutyczne dla sprawców i ich ofiar. Trzeba zadbać o dobry dostęp do nich, zwłaszcza w mniejszych miejscowościach.

Marcin Romanowski: Dążymy do podnoszenia kwalifikacji przez sędziów orzekających w sprawach o przemoc domową. Mobilizujemy zarówno tych z wydziałów karnych, jak i rodzinnych. Wspólnie z UNICEF przygotowaliśmy nowe programy szkoleniowe w ramach Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury. Instytut Ekspertyz Sądowych też jest w nie zaangażowany.

Marta Świnecka: Przeciwdziałanie przemocy domowej to nie jest tylko rola policji, sądów czy prokuratury. To powinno być działanie międzyinstytucjonalne, w walce z przemocą powinien uczestniczyć każdy. A dla policji kluczowa jest informacja: dopóki nie zostaniemy poinformowani, że w rodzinie dochodzi do niepożądanego zjawiska, nie będziemy mogli interweniować i pomóc.

Mec. Grzegorz Wrona: Bez pracy z osobą stosującą przemoc nie da się budować systemu przeciwdziałania przemocy domowej. Dlatego obowiązek terapii dla sprawców jest bardzo ważną zmianą. Brakuje jednak specjalistów. To muszą być praktycy, a do tego potrzeba więcej programów terapeutycznych. Tymczasem są dwa i rocznie kończy je 4,4 tys. osób. Należy też postawić na kampanie społeczne uświadamiające w zakresie przemocy domowej.

Marcin Romanowski: Stawiamy na działania informujące o przepisach. Prowadzimy działania wspólnie z UNICEF, by wiedza o przemocy domowej dotarła także do najmłodszych. Współdziałamy z Ministerstwem Sportu w zakresie nagłośnienia przestępstw na tle seksualnym, by przełamać barierę milczenia na ich temat wśród dzieci. Staramy się uwzględniać analizy behawioralne. Z badań przeprowadzonych w Instytucie Wymiaru Sprawiedliwości wspólnie z Norwegami wynika, że dotknięci przemocą Norwegowie zgłaszają się po pomoc do instytucji państwowych, a Polacy w pierwszej kolejności informują rodzinę, przyjaciół, sąsiadów. Powodem może być brak zaufania do państwa, które przez wiele dekad nie było przyjazne.

A jak ważne są tutaj nowe rozwiązania w zakresie procedury karnej?

Marcin Romanowski: Wiążę duże nadzieje z nowym przyjaznym trybem przesłuchania, z możliwością udziału w przesłuchaniu biegłego z zakresu komunikacji alternatywnej i wspomagającej. Nadzieję daje zmiana w pouczeniach o prawach i obowiązkach uczestników postępowania, które mają być sporządzone w prostym, zrozumiałym języku. Ale jeszcze więcej spodziewam się po regulacjach procedowanych obecnie przez parlament, które nie tylko upodmiotowią dziecko, ale też mają sprawić, że będzie ono wysłuchane. Mają być skorelowane ze wzmocnieniem instytucji kuratora procesowego, a w przyszłości – reprezentanta dziecka. Szkolenia sędziów też powinny pomóc.

Mec. Grzegorz Wrona: Zmiany ustanawiające tryb przesłuchania w zależności od cech świadka są bardzo wyczekiwane i niezwykle istotne. Podobnie jak te, które wdroży tzw. ustawa Kamilka z Częstochowy. Myślę o kwestionariuszu szacowania ryzyka dla pracowników socjalnych. Wszyscy bardzo chcemy uniknąć kolejnych tragedii.

Ewa Wach: Jeśli chodzi o zgłoszenia przemocy przez dzieci, to należy uwzględnić specyfikę przemocy seksualnej dokonanej przez domownika. W takich przypadkach pierwszymi osobami, którym dziecko ujawnia swoje doświadczenia, są często osoby spoza kręgu rodziny, np. wychowawcy, nauczyciele, pedagodzy, którzy zdobyli zaufanie dziecka. Ważne jest więc, aby osoby pracujące z dziećmi miały wiedzę na temat form i przejawów przemocy i były w stanie prawidłowo zareagować na komunikaty przekazywane przez dzieci.

Marcin Romanowski: Proponujemy w tzw. ustawie Kamilka z Częstochowy standardy ochronne małoletnich, które mają obowiązywać w różnego rodzaju instytucjach działających na ich rzecz.

__________________________________________

Osoby pokrzywdzone przemocą domową muszą być bezpieczne wszędzie

Marcin Romanowski, podsekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości

Ustawa antyprzemocowa 1.0, która weszła w życie pod koniec 2020 r., była punktem zwrotnym w walce z przemocą domową w Polsce. Wcześniej osoby nią dotknięte, jeśli nie było przesłanek bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia, nie mogły w praktyce liczyć na realną ochronę ze strony instytucji państwowych. Były zmuszone żyć ze swoim oprawcą pod jednym dachem albo opuścić dom. Wejście w życie regulacji odwróciło tę sytuację. Dziś w stosunku do sprawcy policja czy Żandarmeria Wojskowa może wydać nakaz natychmiastowego opuszczenia mieszkania zajmowanego wspólnie z osobą pokrzywdzoną i jego bezpośredniego otoczenia oraz zakaz zbliżania się do niej i jej mieszkania przez 14 dni.

Do tej pory wydano ponad 10 tys. takich nakazów. Tylko w trzech przypadkach zostały uchylone przez sąd. To pokazuje, że przepisy te są stosowane sprawnie i konsekwentnie.

W połowie sierpnia wejdą w życie zapisy ustawy antyprzemocowej 2.0. Nowelizacja poszerza ochronę osób pokrzywdzonych. Pojawią się trzy nowe rozwiązania. Po pierwsze, zakaz wstępu do szkoły, miejsca pracy, aby osoba dotknięta przemocą oraz jej najbliżsi, w tym dzieci, były bezpieczne w miejscach, w których zwykle przebywają. Po drugie, zakaz kontaktowania się z pokrzywdzonym, nie tylko osobiście, lecz także zdalnie. Po trzecie, będzie mógł zostać wydany zakaz zbliżania się przez sprawcę do osoby dotkniętej przemocą na określoną odległość. Schemat funkcjonowania tych narzędzi będzie analogiczny do już istniejących, czyli nakazy będą wydawane na 14 dni z możliwością ich przedłużenia przez sąd cywilny.

Oprócz tego ustawa zawiera inne regulacje, jak chociażby taką, że wiążemy możliwość zmiany albo uchylenia przez sąd zakazu zbliżania się czy kontaktowania się z osobą pokrzywdzoną przemocą od efektów ich wypełniania przez sprawcę. Pojawi się też dla sprawców obowiązek odbycia terapii antyprzemocowej oraz kompleksowe rozwiązania w zakresie procedury karnej, która stanie się bardziej przyjazna dla najsłabszych, czyli dzieci. Myślę tu o nowym trybie przesłuchania dla osób ze szczególnymi potrzebami. Jako jeden z pierwszych krajów w Europie wprowadzamy możliwość korzystania przez nie ze wsparcia biegłego w zakresie komunikacji wspomagającej oraz alternatywnych metod komunikacji.

Zmiany nastąpią także w pouczeniach o prawach i obowiązkach uczestników postępowania. Mają być sporządzone w prostym, zrozumiałym języku. Dla osób nieporadnych ze względu na wiek lub stan zdrowia albo osób, które nie ukończyły 18 lat, przewidziano dodatkowo wyjaśnienia odnośnie do ich uprawnień i obowiązków. Mogą być opisowe lub graficzne. Chciałbym przy tej okazji wspomnieć o tzw. ustawie Kamilka, która wprowadzi kolejne rozwiązania, będące efektem naszych dotychczasowych, wielomiesięcznych prac.

Efekty ustawy antyprzemocowej 1.0 wydatnie uzupełniają działania Funduszu Sprawiedliwości. Z pomocy oferowanej za jego pośrednictwem w dużej mierze korzystają właśnie osoby pokrzywdzone przemocą domową. Natychmiast otrzymują bezpłatne, profesjonalne wsparcie prawne czy psychologiczne w ośrodkach pomocy pokrzywdzonym, których w całej Polsce jest ponad 300. Dostępna jest także linia pomocy pokrzywdzonym działająca pod numerem 222 309 900, 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu.

Oprócz tego Fundusz udziela pomocy postpenitencjarnej osobom, które opuszczają zakład karny. Prowadzi też działania prewencyjne, działania edukacyjne i kampanie społeczne. Warto podkreślić, ze środki na realizację zadań przez Fundusz nie pochodzą z podatków, a wprost od przestępców. Chodzi o to, by zło przemieniać w dobro.