Praca w niedziele i święta. Co na to Kodeks pracy?

Niedziele i święta nie zawsze są dniami wolnymi od pracy. Niektóre zawody wymagają dyżurowania przez wszystkie dni w roku. U niektórych pracodawców, którzy nie są wyszczególnieni w przepisach, również często zachodzi taka potrzeba. Co na temat pracy w weekendy i święta mówi Kodeks pracy?

W większości zawodów niedziele i święta powinny być wolne od pracy. W Polsce możemy wyliczyć kilkanaście dni świątecznych, w których pracownik nie będzie wykonywał swoich służbowych obowiązków. Są to:

• Nowy Rok - 1 stycznia,
• Święto Trzech Króli - 6 stycznia,
• pierwszy i drugi dzień Wielkanocy,
• Święto Pracy - 1 maja,
• Święto Konstytucji Trzeciego Maja - 3 maja,
• Zielone Świątki,
• Boże Ciało,
• Wniebowzięcie NMP 15 sierpnia,
• Wszystkich Świętych - 1 listopada,
• Święto Niepodległości - 11 listopada,
• 25 i 26 grudnia – pierwszy dzień Bożego Narodzenia.

Kiedy dopuszczalna jest praca w niedzielę i święta?

Według art. 151(10) Kodeksu pracy w niektórych zawodach dozwolona jest praca w niedzielę i święta. Można jednak wyszczególnić kilka wyjątków:

• praca w ciągłym ruchu (praca w zakładach pracujących 24 godziny na dobę),
• praca w celu ratowania i ochrony życia,
• praca w celu usunięcia awarii,
• praca przy ochronie mienia,
• praca zmianowa,
• praca w transporcie i komunikacji,
• praca w rolnictwie i hodowli, zakładach straży pożarnej, służbach mundurowych,
• praca w gastronomii i hotelach,
• praca w jednostkach gospodarki komunalnej,
• praca w placówkach służby zdrowia i hospicjach,
• praca w domach kultury, oświaty i wypoczynku,
• praca wykonywana przez pracowników świadczących pracę w weekendowym systemie czasu pracy, gdzie obowiązki zawodowe wykonywane są wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta,
• praca w usługach komunikacji elektronicznej czy też w handlu.

Z tym ostatnim jednak nie do końca. Praca w placówkach handlowych jest dozwolona w określonym ustawą czasie, z racji codziennych potrzeb ludzi. Praca w święta w obiektach handlowych jest niedozwolona.

Czy można otworzyć sklep w niedzielę niehandlową?

Od kilku lat większość niedziel stała się dniami niehandlowymi. Wyjątek stanowi siedem niedziel w roku: ostatnia niedziela stycznia, kwietnia, czerwca i sierpnia, a także w dwie kolejne niedziele poprzedzające Boże Narodzenie oraz niedziela przed Wielkanocą.

Ustawa o zakazie handlu obowiązuje w obecnej formie od 2020 roku. Zawiera również szereg wyłączeń, które sieci handlowe chciały wykorzystać, aby obejść prawo. Co zatem, jeśli właściciel sklepu, w którym zatrudnia pracowników, chciałby otworzyć sklep w niedzielę? Oczywiście może to zrobić, ale sam musi stanąć za ladą.

Jeśli jednak pracodawca postanowi to zrobić, a do obsługi przydzieli pracownika, może (w razie kontroli) bardzo szybko tego pożałować. Złamanie zakazu handlu w niedzielę jest zagrożone karą w wysokości od 1000 do 100 tys. złotych. W przypadku gdy zakaz ten będzie łamany nagminnie – może również zostać nałożona kara ograniczenia wolności.

Urlop za pracę świadczoną w dzień wolny. Kiedy się należy?

Za pracę świadczoną w niedzielę i święta uważa się pracę wykonywaną od godziny 6.00 w danym dniu do godziny 6.00 następnego dnia. Wyjątek stanowi doba pracownicza, która może być ustalona z góry przez pracodawcę. Łatwo zatem się domyślić, że nie wszystkie osoby mogą cieszyć się wolną niedzielą i świętami.

Jeśli pracownik będzie wykonywał swoje obowiązki pracownicze w niedzielę i jest to dzień wolny od świadczenia pracy, pracodawca zobowiązany jest zapewnić mu inny wolny dzień. Prawnie, pracownik powinien wykorzystać ten dzień 6 dni przed pracującą niedzielą lub 6 dni po tym terminie. Jeśli wybranie urlopu w tym okresie nie jest możliwe, powinien on zostać udzielony maksymalnie do końca okresu rozliczeniowego. Gdy jednak pracownik nie będzie w stanie odebrać ''wolnego'' w tym terminie, pracodawca musi wypłacić pracownikowi stosowne wynagrodzenie oraz dodatek.

Wynagrodzenie i dodatek za pracę w dzień wolny

Pracownikowi za pracę w dzień wolny należy się wynagrodzenie, a także dodatek w wysokości 100 proc. za każdą przepracowaną godzinę do wynagrodzenia. Zasada ta obowiązuje zarówno w niedzielę, jak i święta.

Istnieją także inne przypadki, kiedy pracownik wykonywał swoje obowiązki służbowe więcej niż osiem godzin w dni wolne. Wtedy oprócz udzielenia mu dnia wolnego należy mu się jeszcze rekompensata za przepracowane nadgodziny. Wypłacana jest ona na wniosek pracownika w wymiarze 1:1 lub 1:1,5, gdy rekompensaty udziela sam szef, bez wniosku pracownika. Inaczej od strony prawnej wygląda sytuacja, gdy pracownik świadczył pracę w niedzielę mniej niż osiem godzin. Niezależnie od tego przysługuje mu cały dzień wolny.

Zdarza się, że niedziele są dniami roboczymi. W Kodeksie pracy art. 151(12) można znaleźć, że w takim przypadku, każdemu pracownikowi przysługuje jedna wolna niedziela, na cztery następujące po sobie. Odstępstwem jest weekendowy system pracy, gdy soboty i niedziele stają się automatycznie dniami roboczymi.

''Przymusowa'' praca w niedzielę i święta

Pracodawca, który zleci pracownikowi wykonywanie obowiązków służbowych, a branża nie należy do wyjątków uwzględnionych w Kodeksie pracy, popełnia wykroczenie i łamie prawa pracownika dotyczące czasu pracy. Musi liczyć się z tym, że może ponieść konsekwencje. Kara, jaką może otrzymać, waha się od kilku do nawet kilkudziesięciu tysięcy złotych.

Praca w sobotę a obowiązki pracodawcy

Pracownik zatrudniony na umowę o pracę od poniedziałku do piątku nie może odmówić pracodawcy polecenia służbowego w postaci pracy w godzinach nadliczbowych np. w sobotę. Obowiązkiem każdego pracownika jest wykonywać polecenia wynikające ze szczególnej potrzeby pracodawcy. Odmowa może skutkować karą porządkową, upomnieniem, naganą, a nawet wypowiedzeniem umowy o pracę, chyba że pracownik ma uzasadnioną przyczynę odmowy np. choroba.

Zgodnie z art. 151(3) k.p. pracownikowi, który ze względu na okoliczności przewidziane w art. 151 § 1 wykonywał pracę w dniu wolnym od pracy, wynikającym z rozkładu czasu pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy, przysługuje w zamian inny dzień wolny od pracy udzielony pracownikowi do końca okresu rozliczeniowego, w terminie z nim uzgodnionym.

Jeżeli pracownik złoży wniosek o udzielenie innego dnia wolnego za pracę w nadgodzinach, wówczas szef udziela mu wolne w tym samym wymiarze 1:1. Natomiast, gdy pracodawca bez wniosku pracownika udziela wolne za wypracowane nadgodziny, zobligowany jest udzielić, o połowę wyższy wymiar niż przepracował, czyli 1:1,5.

W sytuacji, kiedy pracownik pracował więcej niż 8 godzin, wówczas otrzyma standardowe wynagrodzenie za pierwsze 8 godzin, a za nadgodziny otrzyma dodatek w wysokości 50 proc. Inaczej się dzieje, kiedy pracodawca do końca okresu rozliczeniowego nie może udzielić innego dnia wolnego od pracy np. w razie choroby pracownika, wówczas zobowiązany jest do wypłaty wynagrodzenia wraz z dodatkiem 100 proc. Obowiązkiem pracodawcy jest udzielić pracownikowi cały dzień wolny za pracę w nadgodzinach, chociażby ten przepracował w sobotę tylko kilka godzin.

Świadczenie pracy w inne dni, które nie są dniami roboczymi, dla pracownika są rekompensowane w dwojaki sposób. Pracownik w zamian za pracę w niedziele oraz święta ma zagwarantowany inny wolny dzień oraz dodatek za wykonaną pracę. Natomiast za pracę w soboty w wymiarze do 8 godzin, pracownik ma prawo odebrać dzień wolny od pracy w innym terminie.