Kuratorzy społeczni skarżą się, że prezesi sądów rejonowych mogą ich odwoływać z funkcji bez podania uzasadnienia. W ocenie Grzegorza Kozery, zastępcy przewodniczącego Krajowej Rady Kuratorów obowiązek umotywowania takiej decyzji powinien wynikać bezpośrednio z przepisów prawa.

Aneta Mościcka: Kuratorzy społeczni skarżą się, że prezesi sądów rejonowych mogą ich odwoływać z funkcji, nie podając uzasadnienia takiej decyzji. Czy państwa zdaniem takie uzasadnienie decyzji o odwołaniu kuratora społecznego powinno być prawnie określone?

Grzegorz Kozera: Tak. Z czego innego mógłby wynikać obowiązek jego sporządzenia, jeśli nie z przepisów prawa? Zastanawiać można się jedynie, czy istnieje potrzeba wprowadzania zapisów dotyczących obligatoryjności sporządzenia takiego uzasadnienia w każdym przypadku. Jeśli odwołanie następuje w trybie art. 88 ust. 2 ustawy o kuratorach sądowych, czyli na wniosek społecznego kuratora sądowego, to wydaje się być ono całkowicie zbędne.

AM: Jak w praktyce wygląda procedura odwoływania kuratora społecznego?

GK: Zgodnie z przepisami ustawy, społeczny kurator sądowy jest odwoływany przez prezesa sądu rejonowego. W większości przypadków, informacja o potrzebie odwołania danej osoby wypływa od kuratora zawodowego. To dosyć oczywiste, w sytuacji gdy w bezpośrednim kontakcie ze społecznym kuratorem sądowym pozostaje właśnie współpracujący z nim kurator zawodowy. Jeśli kierownik zespołu uzna, że zaistniałe okoliczności uzasadniają odwołanie kuratora społecznego, to albo powiadamia o tym prezesa sądu, albo kieruje do niego stosowny wniosek. Wniosek kierownika zespołu jest wymagany tylko w przypadku przesłanek fakultatywnych. Nie dysponujemy miarodajnymi informacjami czy prezesi sądów piszą uzasadnienie do decyzji o odwołaniu społecznego kuratora sądowego z pełnionej funkcji.

Podstawę do obligatoryjnego odwołania społecznego kuratora sądowego z pełnionej funkcji stanowią: prośba samego zainteresowanego o zwolnienie go z powierzonej mu funkcji oraz utrata uprawnień niezbędnych do wykonywania powierzonych mu zadań tj. przede wszystkim utrata obywatelstwa polskiego, ograniczenia w możliwości korzystania z pełni praw cywilnych i obywatelskich, dopuszczenie się czynów naruszających nieskazitelność charakteru (w szczególności skazanie wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne lub umyślne przestępstwo skarbowe oraz przesłanki zdrowotne).

Natomiast fakultatywne odwołane może nastąpić w razie niewłaściwego wywiązywania się z powierzonej funkcji, bądź ze względów organizacyjnych. Nie wykluczamy, że na pewnym etapie, wskutek całkowicie błędnej tezy forsowanej przez niektórych urzędników Ministerstwa Sprawiedliwości, że koszty funkcjonowania kurateli społecznej są uzależnione od liczby społecznych kuratorów sądowych, mogło dojść do nadużywania wykorzystywania kryterium względów organizacyjnych, przy odwoływaniu społecznych kuratorów sądowych z powierzonej im funkcji.

W rzeczywistości koszty funkcjonowania kurateli społecznej są uzależnione wyłącznie od liczby czynności, które są przekazywane do wykonania społecznym kuratorom sądowym, a nie od liczby samych kuratorów. Nie ma znaczenia czy dziesięć nadzorów jest prowadzone przez jednego, dwóch czy też trzech kuratorów sądowych. Koszt jest ten sam.

AM: A czy obecne przepisy o odwołaniu kuratora zawodowego są wystarczające?

GK: Przede wszystkim są spójne i dlatego co do zasady nie wymagają uzupełnienia. Kurator zawodowy jest pracownikiem mianowanym i rozwiązanie z nim stosunku pracy może nastąpić w przypadku uzyskania negatywnej oceny pracy, bądź utraty zdolności fizycznych lub psychicznych do wykonywania zawodu. Poza tym, podstawą do rozwiązania umowy mogą być również: likwidacja lub reorganizacja sądu czy nabycie uprawnień emerytalnych. Stosunek pracy z kuratorem zawodowym wygasa w przypadku zrzeczenia się przez niego obywatelstwa polskiego, a także ulega z mocy prawa rozwiązaniu w przypadku prawomocnego orzeczenia środka karnego pozbawienia praw publicznych albo zakazu wykonywania zawodu, prawomocnego orzeczenia kary dyscyplinarnej wydalenia ze służby kuratorskiej czy też zawinionej utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku. Jeśli pozostaje coś jeszcze do uzupełnienie to zawarcie jednoznacznego zapisu o rozwiązaniu stosunku pracy w przypadku skazania kuratora zawodowego prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne lub umyślne przestępstwo skarbowe.

AM: Jakie uwagi zgłosiła Krajowa Rada Kuratorów do rządowych założeń zmian w ustawie o kuratorach sądowych?

GK: W przedstawionej przez Krajową Radę Kuratorów opinii odnieśliśmy się przede wszystkim do propozycji ministerialnych. Poza kilkoma rozwiązaniami, projekt ten jest nieprzystający do naszych oczekiwań. Trudno być usatysfakcjonowanym, gdy zamiast rozwiązania ujawniających się od lat bolączek i utrudnień: kwestii obsługi biurowej, postępującej biurokratyzacji, braku uregulowań dotyczących użytkowania prywatnych samochodów i telefonów komórkowych dla celów służbowych, otrzymuje się pakiet rozwiązań wprowadzających nowe, rozbudowane instrumenty nadzoru i kontroli.

W przedstawionej opinii tylko pobieżnie zasygnalizowaliśmy niektóre z postulowanych przez nas zmian. Chcemy powiązania przepisów ustawy o kuratorach sądowych z kodeksem etyki, tak w zakresie sposobu postępowania z osobami poddanymi oddziaływaniom służby kuratorskiej, jak i w odniesieniu do odpowiedzialności dyscyplinarnej za naruszenie zasad określonych tym kodeksem. Domagamy się także wprowadzenia w ustawach dotyczących innych służb, w szczególności: policji, pomocy społecznej, służby więziennej, służby zdrowia, przepisów nakładających obowiązek udzielania kuratorom sądowym informacji, w tym danych wrażliwych dla potrzeb realizowanego postępowania wykonawczego. Samo uwzględnienie uprawnień kuratorów sądowych do pozyskiwania takich informacji, nie jest tożsame z obowiązkiem ich przekazywania przez inne służby.

Domagamy się także:

- odzwierciedlenia wszystkich zadań wykonywanych przez kuratorów w rozporządzeniu w sprawie standardów obciążenia pracą kuratora zawodowego;

- wypracowania racjonalnych zasad zwrotu kosztów ponoszonych przez kuratorów sądowych z tytułu wykonywania czynności służbowych, a w szczególności uwzględnieniem zasad zwrotu środków za wykorzystywania prywatnych samochodów dla realizacji zadań służbowych;

- wprowadzenia funkcji kuratora krajowego w randze dyrektora departamentu, który koordynowałby funkcjonowanie służby i w sposób bezpośredni zarządzałby korpusem kuratorów okręgowych.

- sformalizowania i nadanie podstaw ustawowych dla funkcji zastępcy kierownika zespołu;

- wypracowania rozwiązań dla zrekompensowania kuratorom społecznym strat powstałych wskutek wypadków przy wykonywaniu zadań wynikających z powierzonej im funkcji.

Rozmawiała Aneta Mościcka