Zasady, jakim podlegają małżeńskie ustroje majątkowe, zostały określone w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (dalej: k.r.o). Zgodnie z art. 47 par. 1 i 2 k.r.o. małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa. Może zostać zmieniona albo rozwiązana. W razie jej rozwiązania w czasie trwania małżeństwa powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej. Co ważne, zgodnie art. 471 k.r.o. małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome.
Co wynika z ordynacji podatkowej
W opisywanej sytuacji trzeba jednak dokonać analizy ordynacji podatkowej. Przepisy tej ustawy stosuje się bowiem do składek na ubezpieczenia społeczne na mocy odesłania zawartego w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych. Na szczególną zaś uwagę zasługują art. 26 oraz 29 par. 1 i 2 ordynacji. Zgodnie z art. 26 podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki (a więc także składki). Natomiast w art. 29 postanowiono, że w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim odpowiedzialność, o której mowa w art. 26, obejmuje majątek odrębny podatnika oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka.
Darowizna bez VAT, jeśli nie prowadzi do konsumpcji
Darowizna bez VAT, jeśli nie prowadzi do konsumpcji

Zobacz również
Skutki prawne ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem:
  • zawarcia umowy o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej,
  • zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu,
  • ustania wspólności majątkowej w przypadku ubezwłasnowolnienia małżonka,
  • uprawomocnienia się orzeczenia sądu o separacji.
Prowadzi to do wniosku, że dłużnik mający zadłużenie z tytułu składek odpowiada zasadniczo za zadłużenie swoim majątkiem odrębnym. Natomiast gdy dłużnik ten pozostaje w związku małżeńskim, to odpowiada również majątkiem wspólnym ‒ nabytym do majątku wspólnego z małżonkiem.
Orzecznictwo sądów
W kontekście podanego stanu faktycznego pomocne może być stanowisko wyrażone w wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 11 czerwca 2015 r., sygn. akt III AUa 36/15. Sąd podkreślił, że wszelkie modyfikacje ustroju majątkowego małżonków są skuteczne w stosunku do zobowiązań podatkowych powstałych po dokonanej modyfikacji ustroju majątkowego. A zatem ograniczenie, zniesienie, wyłączenie lub ustanie wspólności majątkowej nie będzie się odnosiło do zobowiązań podatkowych powstałych przed datą zawarcia umowy o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej, zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu, ustania wspólności majątkowej w razie ubezwłasnowolnienia małżonka, względnie uprawomocnienia się orzeczenia sądu o separacji małżonków.
Z kolei w wyroku tego samego sądu z 23 listopada 2017 r., sygn. akt III AUa 705/17, stwierdzono, że odpowiedzialność współmałżonka płatnika za wynikające z zobowiązań składkowych składki powstaje z mocy prawa (ex lege) z chwilą powstania zobowiązania składkowego. Istotne przy tym jest to, że małżonek odpowiada wspólnym majątkiem bez ograniczeń kwotowych i wyłączania z niego określonych składników.
W wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 18 maja 2021 r., sygn. akt III FSK 3420/21, podano, że jeżeli zobowiązanie powstało przed datą zawarcia umowy o wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej, to zgodnie z art. 29 par. 2 ordynacji egzekucja administracyjna może zostać skutecznie skierowana nie tylko do majątku odrębnego zobowiązanego, lecz także do tych składników majątku wspólnego małżonków, które majątek tworzyły przed zawarciem umowy o rozdzielności majątkowej.
Kiedy powstało zadłużenie
W sytuacji opisanej w pytaniu długi powstałe w okresie przed powstaniem rozdzielności majątkowej (przed czerwcem 2021 r.) obciążają nie tylko samego przedsiębiorcę, lecz także jego współmałżonka. W tej sytuacji w praktyce małżonkowie odpowiadają za długi składkowe ZUS z majątku wspólnego. Egzekucja nie może być jednak skierowana do nieruchomości, która – jak wynika z opisu sytuacji – należy do majątku odrębnego żony płatnika (darowizna dokonana w trakcie trwania wspólności majątkowej na rzecz tylko jednego z małżonków stanowi majątek odrębny). Gdyby mieszkanie zostało kupione wspólnie w okresie pozostawania we wspólności majątkowej albo darowizna została dokonana na rzecz ich obojga, egzekucja byłaby możliwa.
Na tej samej zasadzie nie ma podstaw, aby na tej nieruchomości ustanowiono na rzecz ZUS hipotekę przymusową.
Podstawa prawna
•art. 26 i 29 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. ‒ Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1540; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1598)
•art. 31 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1621)
•art. 47 i 471 ustawy z 25 lutego 1964 r. ‒ Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1359)