W przypadku realnych szkód wyrządzonych ustawą, uchwałą gminy, wadliwą decyzją administracyjną lub rozporządzeniem organu państwa, możliwe jest roszczenie o naprawienie szkody. Zapisy art. od 417 do 417[2] Kodeksu Cywilnego wyróżniają różne rodzaje odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez władzę publiczną. Dają możliwość ubiegania się o odszkodowanie osobom fizycznym, jak i przedsiębiorcom. Wyjaśniamy, jak starać się o odszkodowanie za szkody spowodowane działaniem bądź zaniechaniem organów władzy państwowej.
Adresatem roszczeń o odszkodowanie jest najczęściej Skarb Państwa (w przypadku działań zaniechań organów państwa), ale może nim też być konkretna jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna, wykonująca tę władzę z mocy prawa.
W 2001 r. Sąd Najwyższy w swej uchwale uznał, że warunkiem koniecznym do występowania z konkretnymi żądaniami jest istnienie rzeczywistego i adekwatnego związku przyczynowo-skutkowego między błędnym orzeczeniem sądu (organu) a szkodą poniesioną przez skarżącego. Mowa tu np. o skutkach orzeczeń decyzji w postaci strat finansowych czy też spodziewanych korzyści, np. w prowadzonej działalności gospodarczej, itd.
Można wyróżnić następujące rodzaje odpowiedzialności:
- odpowiedzialność na zasadzie słuszności za zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej;
- odpowiedzialność za niezgodne z prawem zachowanie przy wykonywaniu władzy publicznej polegające na wydaniu aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą;
- odpowiedzialność za niezgodne z prawem zachowanie przy wykonywaniu władzy publicznej polegające na wydaniu prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji;
- odpowiedzialność za niezgodne z prawem zachowanie przy wykonywaniu władzy publicznej polegające na niewydaniu orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich wydania przewiduje przepis prawa;
- odpowiedzialność za niezgodne z prawem zachowanie przy wykonywaniu władzy publicznej polegające na niewydaniu aktu normatywnego, którego obowiązek wydania przewiduje przepis prawa
Do odszkodowania potrzebny prejudykat
W przypadku odpowiedzialności odszkodowawczej władzy publicznej, należy pamiętać, że jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego, jej naprawienia można żądać dopiero po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą. Natomiast jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. Odnosi się to również do przypadku, gdy prawomocne orzeczenie lub ostateczna decyzja zostały wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.
Oznacza to, że przed pozwaniem Skarbu Państwa o odszkodowanie np. z tytułu wydania przez sąd błędnego wyroku trzeba uzyskać w odrębnym postępowaniu tzw. prejudykat. W sprawach cywilnych postępowaniem tym jest przede wszystkim uregulowana w art. 424[1] i n. k.p.c. skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Gotowym już prejudykatem np. odnośnie szkód powstałych z tytułu wadliwie wydanych decyzji administracyjnych może być administracyjnosądowe stwierdzenie przez sąd wprost nieważności decyzji administracyjnej.
Formułując roszczenie o odszkodowanie, które powinno w sobie zawierać ocenę realnej szkody materialnej, należy również mieć na względzie zapisy artykułów 444 i 445 k.c. Mowa tu o roszczeniu o zadośćuczynienie za poniesione szkody majątkowe i krzywdę powstałe w tym przypadku na skutek działań czy zaniechań organów władzy.
Art. 444. par 1. stanowi, że w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu. Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty.
Zaś art. 445 otwiera drogę do postępowania o takie roszczenie przed sądem. Wskazany przepis stanowi, że sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Przepis stosuje się również w wypadku pozbawienia wolności oraz w wypadku skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu
Pozew przeciwko Skarbowi Państwa
Sprawami o odszkodowanie, których wartość roszczenia (tj. oszacowana wartość szkody) wynosi nie więcej niż 75 tysięcy złotych, zajmuje się sąd rejonowy, w okręgu którego siedzibę ma organ, od którego należy domagać się odszkodowania. W przypadku spraw powyżej 75 tysięcy złotych, będzie to właściwy dla siedziby organu sąd okręgowy, w okręgu którego siedzibę ma ten organ.
Nieprawidłowe zaadresowanie pozwu spowoduje wydłużenie rozpoznania sprawy o kilka miesięcy.
Pozew o odszkodowanie, elementy:
- oznaczenie sądu do którego jest on skierowany;
- oznaczenie rodzaju pisma;
- wskazanie stron: powoda (osoby, która składa pozew) oraz pozwanego (organ władzy) oraz ich dokładne adresy zamieszkania/siedziby;
- wartość przedmiotu sporu (czyli wysokość odszkodowania – w złotówkach);
- dokładne określenie żądania (tj. czego się domagamy, najczęściej nie tylko samego odszkodowania, ale też odsetek, zasądzenia kosztów procesu itp., wypłata renty);
- informacja czy strony podjęły próbę mediacji;
- datę wymagalności roszczenia;
- uzasadnienie pozwu, w którym trzeba opisać okoliczności dotyczące powstania szkody i jej wysokość i wskazać dowody, które to potwierdzają (w tym także świadkowie, dopuszczenie dowodu opinii biegłego itd.);
- kopie pozwu wraz z kopiami załączników dla wszystkich stron, tak żeby Sąd mógł je im doręczyć (są to tak zwane odpisy pozwu).