Zgodnie z orzecznictwem zakres informacji przekazywanych przez lekarza musi umożliwiać pacjentowi podjęcie racjonalnej decyzji w sprawie proponowanego zabiegu.

W dzisiejszych czasach relacja pacjent – lekarz opiera się na modelu partnerskim, w którym lekarz i pacjent, a często także jego rodzina, współdziałają ze sobą w procesie leczenia. Jednakże to pacjent jest osobą, która podejmuje ostateczną decyzję co do wyboru zaproponowanych przez lekarza metod leczenia. Aby podjąć świadomą i dobrowolną decyzję, pacjent musi znać korzyści i ryzyko wybranego sposobu leczenia, dlatego też prawo nakłada na lekarza obowiązek rzetelnego informowania pacjenta o ryzyku i skutkach postępowania medycznego.

Prawo pacjenta do informacji o swoim stanie zdrowia wynika z ustawy z 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (tj. Dz.U. z 2012 r. poz. 159) (art. 9 - 12 ustawy), natomiast ściśle skorelowany z tym prawem obowiązek lekarza do udzielenia takiej informacji uregulowany jest w ustawie z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tj. Dz.U. 2011 Nr 277, poz. 1634) (art. 31 ustawy). Przepis ten stanowi, iż lekarz ma obowiązek udzielać pacjentowi lub jego ustawowemu przedstawicielowi przystępnej informacji o jego stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu. Podanie do wiadomości pacjenta powyższych danych ma za zadanie pomóc mu w wyrażeniu świadomej zgody na zabieg, w sytuacji gdy posiada on wiedzę na temat proponowanej metody leczenia, ryzyka zabiegu i możliwych skutkach ubocznych. Obowiązek lekarza do informowania pacjenta nie oznacza jednak podania do jego wiadomości wszelkich mogących wystąpić komplikacji, w szczególności nadzwyczajnych czy takich, których nie można było przewidzieć. Zakres informacji oraz sposób jej przekazania uzależniony powinien być przede wszystkim od rodzaju zabiegu. Co do zasady powinien on więc obejmować informacje dotyczące typowych, zwykle występujących następstw zabiegu oraz ewentualnych powikłań z nim związanych. Zgodnie z orzecznictwem, „zakres obowiązku informacji nie zależy od tego, co lekarz sądzi, ile pacjent powinien wiedzieć, lecz od tego, co rozsądna osoba będąca w sytuacji pacjenta obiektywnie potrzebuje usłyszeć od lekarza aby podjąć "poinformowaną" i inteligentną decyzję wobec proponowanego zabiegu” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 29 września 2005 r., sygn. akt I ACa 236/05, OSA 2007 nr 7, poz. 22, s. 48). Lekarz ma zatem obowiązek poinformować pacjenta nie tylko o proponowanych metodach leczenia, uznanych przez niego za najbardziej korzystne, ale także o innych możliwych sposobach diagnostyki i leczenia. To pacjent podejmuje ostateczną decyzję co do wyboru metody leczenia, a lekarz powinien tę decyzję uszanować. Obowiązek lekarza informowania pacjenta dotyczy pacjentów, którzy ukończyli 16 rok życia. Jeżeli jest młodszy, lekarz udziela informacji osobie bliskiej, natomiast pacjent taki jest informowany w zakresie i formie potrzebnej do prawidłowego przebiegu procesu diagnostycznego lub terapeutycznego, zaś lekarz powinien wysłuchać jego zdania. Przekazanie informacji osobom bliskim ma miejsce również w przypadku osób nieprzytomnych.

Jak wynika z powyższego nie jest dopuszczalne zatajenie przed pacjentem informacji o jego stanie zdrowia. Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty przewiduje jednak sytuację, w której przekazanie informacji może być ograniczone. Dotyczy to wyjątkowych przypadków, kiedy rokowanie jest niepomyślne dla pacjenta, a przekazanie informacji mogłoby mieć negatywny wpływ na jego dobro. W takim przypadku, lekarz może podjąć decyzję o przekazaniu informacji przedstawicielowi ustawowemu pacjenta bądź osobie upoważnionej przez pacjenta. Kwestia przekazania pacjentowi informacji o niepomyślnej prognozie uregulowana została także w Kodeksie Etyki Lekarskiej. W takiej sytuacji, lekarz obowiązany jest przede wszystkim do zachowania taktu i ostrożności. Jeżeli lekarz jest głęboko przekonany, iż przekazanie takiej informacji spowoduje niekorzystne dla chorego następstwa, może mu nie przekazywać informacji o rozpoznaniu i złym rokowaniu. Nie jest to jednak bezwzględne prawo lekarza - na wyraźne żądanie pacjenta jest on obowiązany do udzielenia informacji w pełnym zakresie.

Dużą rolę w procesie podejmowania przez pacjenta decyzji odgrywa także sposób przekazania informacji. Informacja taka powinna być podana w sposób przystępny, tj. jasny i zrozumiały dla pacjenta, bez używania skomplikowanej terminologii medycznej. Udzielenie pacjentowi rzetelnej informacji ma kluczowe znaczenie w całym procesie leczenia, gdyż na podstawie przekazanych informacji pacjent wyraża zgodę na przeprowadzenie zabiegu, która stanowi niezbędną przesłankę do podjęcia działań przez lekarza. Warunkiem legalności działania lekarza jest zgoda pacjenta odpowiednio poinformowanego, którą w doktrynie nazywa się zgodą uświadomioną, poinformowaną czy objaśnioną. Zgoda taka wymaga − oczywiście − uprzedniego, odpowiedniego poinformowania pacjenta. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2007 r., sygn. akt IV CSK 240/07, OSNC 2009 nr 1, poz. 16, s. 78). Aby zgoda była świadoma, musi być poprzedzona udzieleniem pacjentowi przystępnej informacji w zakresie określonym w art. 31 ust. 1 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Konsekwencją niewłaściwego poinformowania pacjenta będzie brak „objaśnionej” zgody, która jest prawnie nieskuteczna, co oznacza, że lekarz będzie działać w takiej sytuacji bez wymaganej prawem zgody pacjenta, czym naraża się na odpowiedzialność cywilną i karną. Przestępstwo wykonania zabiegu bez zgody pacjenta unormowane jest w art. 192 Kodeksu karnego (Dz.U. 1997 Nr 88, poz. 553), który stanowi, iż kto wykonuje zabieg leczniczy bez zgody pacjenta, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Odpowiedzialność cywilna lekarza jest uregulowana w art. 444 i n. Kodeksu cywilnego (tj. Dz.U. z 2014 r. poz. 121), który przewiduje odpowiedzialność odszkodowawczą za wyrządzoną szkodę na osobie, tj. uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia. W takiej sytuacji odszkodowanie będzie obejmować wszelkie wynikłe z tego powodu koszty, w szczególności mogą to być koszty pobytu w szpitalu czy sanatorium, koszty wizyt lekarskich, zabiegów rehabilitacyjnych, koszty leków, specjalnego odżywiania czy koszty związane z koniecznością zapewnienia poszkodowanemu opieki. Kodeks przewiduje także możliwość żądania przez poszkodowanego zasądzenia renty, w sytuacji gdy utracił on całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość. Z kolei art. 445 Kodeksu przyznaje poszkodowanemu prawo dochodzenia zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, czyli za cierpienia fizyczne i psychiczne.

Na zakończenie wskazać należy, iż prawo nie przewiduje szczególnej formy przekazania pacjentowi informacji. Udzielenie informacji może zatem nastąpić zarówno w formie ustnej, jak i pisemnej. Ważne jest, aby informacja ta była rzetelna, bo to na jej podstawie pacjent podejmie zgodę na zabieg. Niewątpliwie jednak, w razie postępowania sądowego, zachowanie formy pisemnej pozwoli udowodnić fakt przekazania pacjentowi informacji w zakresie wymaganym prawem.

Daria Wierzbińska, aplikant radcowski, Kancelaria Prawna „Świeca i Wspólnicy” Sp. k.