W dniu 23 marca 2010 roku w Instytucie Spraw Publicznych w Warszawie odbyło się seminarium eksperckie "Przyszłość reform dotyczących zawodów prawniczych".

Gośćmi spotkania byli Jacek Czaja – Wiceminister Sprawiedliwości, Maciej Bobrowicz - Prezes Krajowej Rady Radców Prawnych, Andrzej Michałowski - wiceprezes Naczelnej Rady Adwokackiej, oraz Łukasz Bojarski z Instytutu Spraw Publicznych.

Podstawowym wnioskiem wynikłym z debaty jest bezdyskusyjna konieczność przeprowadzenia reform zawodów prawniczych. Zgodnie z wypowiedziami gości za dokonaniem zmian przemawiają dotychczasowe doświadczenia płynące z funkcjonowania zawodów prawniczych, jak również konieczność dostosowania reguł ich wykonywania do ewoluującej rzeczywistości społecznej, gospodarczej i politycznej. Jak zauważył jeden uczestników debaty, należy przy tym pamiętać, iż reforma nie może być celem samym w sobie, a co za tym idzie konieczne jest udzielenie odpowiedzi na pytania: czemu i komu reforma ma służyć oraz w jakich obszarach powinna mieć miejsce.

Według stanowiska ministerstwa projekt ustawy ma na celu wprowadzenie nowoczesnego systemu zawodów prawniczych, który zapewni lepszy dostęp do profesjonalnej pomocy prawnej oraz łatwiejszy dostęp do zawodów prawniczych. Dodatkowo projekt ma przyczynić się do efektywnego współdziałania nowej ustawy dotyczącej zawodów prawniczych z projektowaną ustawą o świadczeniu pomocy i informacji prawnej dla ubogich

Ł. Bojarski stwierdził, iż celem reformy powinno być przede wszystkim dobro społeczeństwa oraz zawodów prawniczych, ponieważ zawody te mają służyć przede wszystkim obywatelom. Samorząd zaś jest ich dobrem wspólnym. W kwestii tej zabrał głos także mecenas J. Nauman, który podkreślił istotność sytuacji obywatela na sali sądowej. Tymczasem jak stwierdził A. Michałowski opłaty sądowe w Polsce należą do najwyższych w Europie.

Podczas spotkania dyskutowano także szereg propozycji zmian w obecnie funkcjonującym modelu zawodów prawniczych. Poruszano kwestię ilości samorządów, możliwość wykonywania zawodu w stosunku pracy, jak również w formie spółki kapitałowej. Podkreślano między innymi, iż zawód zaufania publicznego wykonywany w stosunku pracy nie jest w Europie niczym nowym i wprowadzając taką możliwość zbliżylibyśmy nasz model do modelu funkcjonującego w innych państwach europejskich.

Zaproszeni do debaty goście przedstawili także szereg badań mających zobrazować stosunek społeczeństwa i samorządów do reform zawodów prawniczych. Według badań OBOP przedstawionych przez M. Bobrowicza, przeprowadzonych na reprezentatywnej próbie radców prawnych wynika, iż 14 % badanych było za proponowanymi przez ministerstwo zmianami, 12 % przeciw, zaś pozostali badani nie mieli określonego zdania. Z kolei zgodnie z podobnym badaniem przeprowadzonym wśród obywateli 49,6 % opowiedziało się za zmianami, 11,2 % nie miało zdania, a 12,3 % brakowało znajomości tego tematu. Z kolei według badań prowadzonych przez międzynarodową firmę dla adwokatury w lutym tego roku 21 % adwokatów opowiedziało się za jakimikolwiek reformami zaś 76 % przeciw. Zdaniem A.Michałowskiego tendencja ta jest wynikiem projektu proponowanego przez ministerstwo, który nie spotkał się z wystarczającą aprobatą samorządu adwokackiego i odwrócił dotychczasowe tendencje w adwokaturze. Ponadto z badań wynika, iż 95 % obywateli nie korzystało z usług prawników, gdyż nie było takiej potrzeby natomiast tylko 5 % nie korzystało z nich z powodu braku środków finansowych. Ciekawe jest także informacja, iż jedynie 20% obywateli dopuszcza możliwość reprezentowania ich przed sądem przez absolwent prawa bez aplikacji .

A. Michałowski podkreślił, iż aby jakakolwiek reforma była skuteczna konieczne jest zwiększenie świadomości prawnej obywateli poprzez dokonanie zmian w systemie edukacji. Szokujące okazały się potwierdzające jego tezę przedstawione przez Ł.Bojarskiego dane według których 82 % obywateli nie wie iż od wyroku sądu pierwszej instancji możliwa jest apelacja do sądu drugiej instancji, zaś 70% badanych nie wie czym jest pozew.

Wszyscy goście wyrazili opinię iż konieczny jest dialog pomiędzy samorządami, ministerstwem i obywatelami. Przy czym podkreślono, iż przedstawiciele samorządów powinni mieć możliwość wypowiedzenia swojego zdania na temat proponowanych reform, nie tylko w kwestii potrzeby ich przeprowadzenia, ale również co do jej konkretnych elementów, takich jak: możliwość wykonywania zawodu ze stosunku pracy, możliwość zakładania spółek kapitałowych itp. To dopiero w połączeniu ze zmianami w systemie edukacji i wielostronnym dialogiem może w istocie doprowadzić do zmian polegających nie tylko na strukturalnych reformach, ale również na udoskonalaniu funkcjonowania zawodów prawniczych przez dodanie nowych wartości.

Magdalena Galas