Uzyskanie wyroku eksmisyjnego za przemoc wobec bliskich umożliwia uwolnienie się od sprawcy, który trafi prosto do noclegowni.
Z pozwem o eksmisję mogą występować nie tylko właściciele lokali, którzy chcą z nich usunąć zadłużonych lokatorów. Takie prawo przysługuje również osobie, która jest ofiarą przemocy domownika. Jeśli naruszanie porządku domowego jest rażące i uporczywe, sąd przychyli się do żądania i wyda wyrok eksmisyjny z natychmiastowym rygorem wykonalności. Jeszcze do niedawna uzyskanie orzeczenia eksmisyjnego w wielu przypadkach nie poprawiało sytuacji ofiar przemocy w rodzinie, gdyż dręczący ich lokator musiał najczęściej otrzymać pomieszczenie tymczasowe od gminy. Trwało to nawet latami.

Eksmisja do noclegowni

Od 16 listopada 2011 r. obowiązuje nowa procedura eksmitowania lokatorów. Osoby, którym sąd prowadzący proces eksmisyjny nie przyzna prawa do lokalu socjalnego lub zamiennego, muszą opuścić dotychczas zajmowaną nieruchomość maksymalnie po 6 miesiącach. Komornik egzekwujący wyrok eksmisyjny ma obowiązek przeprowadzić lokatora do innego lokalu lub pomieszczenia, do którego takiemu dłużnikowi przysługuje tytuł prawny i w którym może zamieszkać. Jeżeli lokator nie ma dokąd się wyprowadzić, komornik wstrzymuje się z dokonaniem czynności do czasu, gdy gmina właściwa ze względu na miejsce położenia lokalu podlegającego opróżnieniu wskaże pomieszczenie tymczasowe. Ustawa przewiduje, że termin oczekiwania na gminne lokum nie może być jednak dłuższy niż 6 miesięcy. Liczy się on od dnia złożenia przez komornika wniosku o wskazanie pomieszczenia tymczasowego. Po upływie półrocznego terminu komornik ma obowiązek umieścić dłużnika w noclegowni, schronisku lub innej placówce zapewniającej miejsca noclegowe, wskazanej przez gminę.
Procedura eksmisyjna przebiega zdecydowanie szybciej w przypadku eksmisji orzeczonej za znęcanie się nad rodziną. Prawo do pomieszczenia tymczasowego nie przysługuje, jeżeli z tytułu wykonawczego wynika, że nakazanie opróżnienia lokalu zostało orzeczone z powodu stosowania przemocy w rodzinie. W takiej samej sytuacji znajdują się osoby, które muszą opuścić mieszkanie z powodu rażącego lub uporczywego wykraczania przeciwko porządkowi domowemu albo niewłaściwego zachowania czyniącego uciążliwym korzystanie z innych lokali w budynku. Jeżeli dłużnikowi nie przysługuje prawo do tymczasowego pomieszczenia, komornik musi umieścić go w noclegowni, schronisku lub innej placówce zapewniającej miejsca noclegowe wskazanej przez gminę. Taka osoba jest więc niezwłocznie eksmitowana z mieszkania.

Prokuratorski nakaz opuszczenia lokalu

W wielu przypadkach zjawisko przemocy w rodzinie wiąże się z zagrożeniem dla życia i zdrowia domowników. Zachowanie wielu sprawców może zostać uznane za przestępstwo, np. fizycznego lub psychicznego znęcania się nad osobą najbliższą.
Podstawową formą ochrony ofiar przemocy w rodzinie jest skuteczna izolacja sprawców poprzez nakazanie im opuszczenia wspólnie zamieszkiwanego mieszkania, jeszcze zanim zapadnie wyrok eksmisyjny.
W postępowaniu karnym prokurator może postanowić o zastosowaniu wobec podejrzanego o przestępstwo popełnione z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej środka zapobiegawczego w postaci nakazu opuszczenia lokalu. Warunkiem jego zarządzenia w trakcie dochodzenia lub śledztwa jest uzasadniona obawa, że podejrzany ponownie popełni przestępstwo na szkodę pokrzywdzonego. Nakaz można jednak zarządzić na okres nie dłuższy niż 3 miesiące. Jeżeli nie ustały powody jego stosowania, sąd I instancji właściwy do rozpoznania sprawy może przedłużyć stosowanie na dalsze okresy. Wydając postanowienie o nakazie opuszczenia przez podejrzanego lokalu mieszkalnego, prokurator może wskazać mu miejsce pobytu w placówkach zapewniających miejsca noclegowe.

Obowiązki z wyroku sądowego

Niezależnie od tymczasowych rozwiązań, które można zastosować w czasie trwania postępowania karnego, sprawcę przemocy można odizolować od rodziny także po wydaniu w stosunku do niego wyroku skazującego. Środkami karnymi, które może nałożyć sąd, są – oprócz obowiązku powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach czy zakazu kontaktowania się z określonymi osobami – zakaz zbliżania się do określonych osób oraz nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym. Zakaz zbliżania się musi być orzeczony w latach. Środek ten może być stosowany w okresie od roku do 15 lat, z kolei obowiązek opuszczenia mieszkania – od roku do 10 lat. Co ważne, dodatkowe sankcje obowiązują od uprawomocnienia się orzeczenia, jednakże okres, na który środek orzeczono, nie biegnie w czasie odbywania kary pozbawienia wolności za popełnienie jakiegokolwiek przestępstwa.

Eksmisja w wyroku rozwodowym

Do eksmisji współlokatora może także dojść w wyniku postępowania rozwodowego. Pozwala na to art. 58 par. 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Podstawą orzeczenia opróżnienia lokalu mieszkalnego może być w tym przypadku wyłącznie rażąco naganne postępowanie uniemożliwiające wspólne zamieszkiwanie.
W trakcie procesu rozwodowego małżonek może żądać nakazania eksmisji drugiego małżonka niezależnie od tytułu prawnego uprawniającego do wspólnego zajmowania lokalu. Żądanie to nie może być jednak uwzględnione, gdy będzie się to sprzeciwiało przepisom szczególnym (np. nie można orzec eksmisji małżonka z lokalu, który został mu przydzielony służbowo jako funkcjonariuszowi policji albo jeżeli mieszkanie stanowi jego odrębny majątek).
Zdaniem Sądu Najwyższego, art. 58 par. 2 k.r.o. ma zastosowanie do wszystkich postaci korzystania z lokalu. Nie należy uzależniać orzeczenia opróżnienia lokalu mieszkalnego od tytułu prawnego do korzystania z niego, lecz od przesłanek wymienionych w tym przepisie. Sąd stwierdził ponadto, że w przypadku zagrożenia, jakie powoduje małżonek, najważniejszą rolę będą odgrywały dobra osobiste strony poszkodowanej. Pozwany ponosi poza tym pełną odpowiedzialność za swoje naganne postępowanie, dlatego można orzekać w stosunku do niego eksmisję niezależnie od tego, że przysługują mu równe prawa do lokalu (por. wyrok Sądu Najwyższego z 2 czerwca 2000 r., sygn. akt II CKN 670/00). Eksmitowany rozwiedziony małżonek traci przysługujące mu dotychczas prawo do korzystania ze wspólnego mieszkania. Nie jest jednak automatycznie pozbawiany praw majątkowych do lokalu.

Konsekwencje złamania zakazu

Eksmitowany za stosowanie przemocy w rodzinie domownik nie może ponownie przebywać w lokalu lub przychodzić tam wbrew woli zamieszkujących. Co jednak zrobić, jeżeli powróci do mieszkania i nie będzie chciał go opuścić? Do usunięcia go nie jest potrzebne kierowanie kolejnego pozwu o eksmisję. W razie wtargnięcia do mieszkania stronie uprawnionej przysługują nie tylko środki prawne z kodeksowych przepisów o ochronie własności (m.in. art. 222 k.c.). Osoba dokonująca bezprawnego najścia w mieszkaniu, gdzie nie ma prawa przebywać, może popełnić w ten sposób przestępstwo naruszenia miru domowego, określone w art. 193 kodeksu karnego. Zgodnie z nim każdy, kto wdziera się do cudzego domu, mieszkania, lokalu, pomieszczenia albo ogrodzonego terenu albo wbrew żądaniu osoby uprawnionej miejsca takiego nie opuszcza, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Można to zgłosić na najbliższym komisariacie policji lub w prokuraturze.

Przyspieszona eksmisja

Kto może zostać eksmitowany bezpośrednio do noclegowni:

● sprawcy przemocy w rodzinie,

● lokatorzy wykraczający rażąco lub uporczywie przeciwko porządkowi domowemu,

● osoby, które korzystały samowolnie z cudzego lokalu, nie mając do tego tytułu prawnego,

● najemcy, którzy zostali zobowiązani do opróżnienia lokalu zajmowanego na podstawie umowy najmu okazjonalnego,

● dłużnicy, którym skończyła się umowa najmu pomieszczenia tymczasowego.

PRZYKŁADY

1. Przeprowadzenie eksmisji przez komornika

Pani Janina wygrała sprawę o eksmisję męża z lokalu. Teraz chce wraz z synami spakować rzeczy małżonka i wyrzucić go na ulicę. Po rozmowie z dzielnicowym zrezygnowała jednak z tego pomysłu. Chociaż jej mąż powinien opuścić lokal zaraz po wydaniu wyroku eksmisyjnego, to pani Janina nie ma w dalszym ciągu prawa samodzielnie wyprowadzić go ze swojej nieruchomości. Zgodnie z procedurą powinna się zwrócić do sądu o nadanie wyrokowi klauzuli wykonalności i z takim orzeczeniem udać się do komornika. Wtedy komornik wyznacza osobie zobowiązanej do opróżnienia lokalu mieszkalnego termin, do którego ma wydać nieruchomość. Jeżeli dłużnik tego nie zrobi, organ egzekucyjny może zastosować środki przymusu potrzebne do wprowadzenia właściciela lokalu w posiadanie. W tym celu powinien skorzystać z pomocy policji.

2. Zastosowanie nakazu opuszczenia lokalu

Funkcjonariusze policji w trakcie kolejnej interwencji w mieszkaniu Krystyny B. stwierdzili, że kobieta jest systematycznie bita przez męża, który w dodatku groził jej nożem w celu wymuszenia od niej pieniędzy na alkohol. Policjanci zatrzymali męża Krystyny B. i w ciągu 24 godzin wystąpili do prokuratora o zastosowanie dozoru policyjnego i wydanie nakazu opuszczenia lokalu. Nakaz został zastosowany w ciągu 48 godzin. Z uwagi na to, że podejrzany nie miał możliwości zamieszkiwania w innym miejscu niż z pokrzywdzoną, został on skierowany do noclegowni.

3. Eksmisja do noclegowni

Pan Henryk złożył do prokuratury zawiadomienie o przestępstwie znęcania się przez zamieszkującego wspólnie z nim syna. Sąsiad poradził mu, żeby wniósł także pozew o eksmisję. Pan Henryk zastanawia się jednak nad skutecznością takiego rozwiązania, gdyż nawet w przypadku wydania takiego orzeczenia jego syn nie będzie miał się gdzie wyprowadzić. Powinien jednak wiedzieć, że nie jest to kłopot. Jeżeli powodem eksmisji są zarzuty o fizyczne czy psychiczne znęcanie się nad rodziną, lokator trafi do noclegowni. Dach nad głową to wszystko, co otrzyma od państwa. Przepisy pozbawią go prawa do otrzymania pomieszczenia tymczasowego.

Podstawa prawna

Art. 1046 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.). Art. 13 i 25d ustawy z 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie – Kodeksu cywilnego (t.j. Dz.U. 2005 r. nr 31, poz. 266 z późn. zm.). Art. 275a ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. nr 89, poz. 555 z późn. zm.)