Sąd może nałożyć na agresora nawet 15-letni zakaz zbliżania się do swoich ofiar.
Obowiązujące procedury pozwalają na skuteczną walkę ze zjawiskiem przemocy w rodzinie i osobami znęcającymi się fizycznie i psychicznie nad bliskimi. Sądy, prokuratorzy, policja czy pracownicy socjalni mogą podejmować działania, które mają na celu odizolowanie sprawców przemocy od ich ofiar. Na takie osoby może zostać nałożony zakaz kontaktowania się z pokrzywdzonymi lub wydany wyrok eksmisyjny. Przepisy pozwalają też na odebranie im bitych dzieci.

Zatrzymanie

W stosunku do osób stosujących przemoc domową można wyciągnąć konsekwencje już od chwili zgłoszenia sprawy na policję. Funkcjonariusze mają prawo zatrzymać sprawcę, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełnił on przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, a zachodzi obawa, że zrobi to ponownie. Zatrzymania można dokonać na okres do 48 lub 72 godzin, gdy zatrzymanego przekazano następnie do dyspozycji sądu. Czas ten służy do zebrania niezbędnych danych i wyjaśnienia okoliczności domniemanego przestępstwa. Jeżeli podejrzenie się potwierdzi, sprawcy zostaną przedstawione zarzuty i mogą w stosunku do niego zostać od razu zastosowane odpowiednie środki, z tymczasowym aresztowaniem i nakazem opuszczenia lokalu włącznie.

Wyprowadzka z lokalu

Podstawową formą ochrony ofiar przemocy w rodzinie jest skuteczna izolacja sprawców poprzez nakazanie im opuszczenia wspólnie zamieszkiwanego lokalu. Przepisy pozwalają na zmuszenie podejrzanego do wyprowadzki, zanim zapadnie prawomocny wyrok skazujący lub eksmisyjny.
Na wniosek policji lub z urzędu wobec osób, którym co najmniej postawiono zarzuty o przestępstwo popełnione z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, prokurator może zastosować środek zapobiegawczy w postaci nakazu opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym. Warunkiem jego zarządzenia w trakcie dochodzenia lub śledztwa jest uzasadniona obawa, że podejrzany ponownie popełni przestępstwo. Nakaz może być jednak zarządzany na okres nie dłuższy niż 3 miesiące. Jeżeli nie ustały powody jego stosowania, sąd I instancji właściwy do rozpoznania sprawy może przedłużyć stosowanie na dalsze okresy. Nie mogą być jednak one dłuższe niż 3 miesiące. Przedłużenie może zostać dokonane na wniosek prokuratora.
Wydając postanowienie o nakazie opuszczenia przez podejrzanego lokalu mieszkalnego, prokurator może wskazać mu miejsce pobytu w placówkach zapewniających miejsca noclegowe.

Środki karne w wyroku

Izolacja sprawcy od osób pokrzywdzonych jego działaniami może trwać podczas toczącego się wobec niego dochodzenia, w toku postępowania sądowego, jak również po wydaniu wyroku skazującego. W katalogu środków karnych, które może nałożyć sąd, oprócz obowiązku powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach czy zakazu kontaktowania się z określonymi osobami, znajdują się także środki w postaci zakazu zbliżania się do określonych osób oraz nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym.
Zakaz zbliżania się musi być orzeczony w latach. Środek ten może być stosowany w okresie od roku do 15 lat, z kolei obowiązek opuszczenia mieszkania – od roku do 10 lat. Co ważne, dodatkowe sankcje obowiązują od uprawomocnienia się orzeczenia, jednakże okres, na który środek orzeczono, nie biegnie w czasie odbywania kary pozbawienia wolności za popełnienie jakiegokolwiek przestępstwa. Obowiązek lub zakaz może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do policji lub innego wyznaczonego organu w określonych odstępach czasu. Sąd, orzekając zakaz zbliżania się do określonych osób, wskazuje jednocześnie odległość od osób chronionych, którą skazany obowiązany jest zachować.

Obowiązki skazanego

Jeżeli postawa sprawcy i okoliczności popełnienia czynu będą wskazywały, że nie jest celowe wymierzenie mu bezwzględnej kary pozbawienia wolności, sąd może warunkowo zawiesić jej wykonanie, nakładając przy tym pewne obowiązki. Najważniejszym z nich jest konieczność uczestniczenia w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych. Nakładając obowiązek opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, sąd dodatkowo musi określić też sposób kontaktu pomiędzy tymi osobami.
Jeżeli mimo zawieszenia kary pozbawienia wolności, skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, sąd ma obowiązek zarządzenia wykonania kary.

Eksmisja do noclegowni

Niezależenie od konsekwencji karnych za znęcanie się nad rodziną grozi eksmisja ze wspólnie zamieszkiwanego lokalu. Jeżeli powodem eksmisji będą zarzuty o fizyczne czy psychiczne znęcanie się nad dziećmi, współmałżonkiem czy rodzicami, sprawca trafia prosto do noclegowni. Przepisy pozbawią go prawa do otrzymania pomieszczenia tymczasowego. Oznacza to, że takie osoby po orzeczeniu wyroku eksmisyjnego nie mogą w dalszym ciągu zamieszkiwać z pokrzywdzonymi.

Odebranie dziecka

Kolejną konsekwencją stosowania przemocy w rodzinie jest możliwość odebrania dziecka dotkniętego takimi działaniami ze strony rodziców lub opiekunów. Pracownik socjalny ma obecnie prawo odebrania dziecka w sytuacji bezpośredniego zagrożenia jego życia lub zdrowia i umieszczenia u innej, niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej, w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo-wychowawczej. Decyzję taką podejmuje wspólnie z funkcjonariuszem policji, a także z lekarzem, ratownikiem medycznym lub pielęgniarką. W takich sytuacjach ma on maksymalnie 24 godziny na powiadomienie sądu opiekuńczego o zaistnieniu takiej sytuacji.
Odebranie dziecka może zostać zaskarżone przez rodziców, opiekunów prawnych lub faktycznych. Zażalenie może być wniesione za pośrednictwem pracownika socjalnego lub funkcjonariusza policji, którzy dokonali odebrania małoletniego.
Sąd opiekuńczy musi rozpoznać je niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 24 godzin. W razie uznania bezzasadności lub nielegalności odebrania dziecka, sąd zarządza natychmiastowe jego oddanie opiekunom.

Specjalne zespoły

Każda gmina ma obowiązek powoływania zespołu interdyscyplinarnego służącego realizacji działań ujętych w gminnym programie przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar tej przemocy. Zespół powołuje wójt, burmistrz albo prezydent miasta. Z kolei tryb i sposób powoływania i odwoływania członków zespołu interdyscyplinarnego oraz szczegółowe warunki jego funkcjonowania wcześniej określa w drodze uchwały rada gminy.
W skład tego gremium wchodzą przedstawiciele jednostek pomocy społecznej, gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, policji, oświaty, ochrony zdrowia i organizacji pozarządowych. Uzupełniają go także kuratorzy sądowi.
Zadaniem zespołu interdyscyplinarnego jest integrowanie i koordynowanie działań przedstawicieli wyżej wymienionych podmiotów oraz specjalistów w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Zespół musi również rozpowszechniać informacje o instytucjach, osobach i możliwościach udzielenia pomocy w środowisku lokalnym i inicjować działania w stosunku do osób dotkniętych problemem agresji. Posiedzenia zespołów interdyscyplinarnych odbywają się w zależności od potrzeb, jednak nie rzadziej niż raz na trzy miesiące. Jego obsługę organizacyjno-techniczną zapewniają ośrodki pomocy społecznej.
Pierwsze konsekwencje można wyciągać już w chwili zgłoszenia sprawy
Pomoc dla osób dotkniętych przemocą:
Poradnictwo medyczne, psychologiczne, prawne, socjalne, zawodowe i rodzinne;
Interwencja kryzysowa i wsparcie;
Ochrona przed dalszym krzywdzeniem przez uniemożliwienie osobom stosującym przemoc korzystania ze wspólnie zajmowanego mieszkania;
Zakazanie sprawcy przemocy kontaktowania się z osobą pokrzywdzoną i zbliżania się do niej;
Zapewnienie bezpiecznego schronienia w specjalistycznym ośrodku;
Obdukcja lekarska;
Pomoc w uzyskaniu mieszkania.
Środki karne dla sprawców
Zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu;
Zakaz kontaktowania się z określonymi osobami
Obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach;
Zakaz zbliżania się do określonych osób;
Nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym.
PRZYKŁADY
1 Zastosowanie nakazu opuszczenia lokalu
Barbara P. w trakcie kolejnej awantury z mężem zadzwoniła na policję. Funkcjonariusze w czasie interwencji stwierdzili, że kobieta jest systematycznie bita przez mężczyznę, który w dodatku groził jej nożem w celu wymuszenia od niej pieniędzy na alkohol. Policjanci zatrzymali męża Barbary P. i w ciągu 24 godzin wystąpili do prokuratora o zastosowanie dozoru policyjnego i wydania nakazu opuszczenia lokalu. Nakaz został zastosowany w ciągu 48 godzin. Z uwagi na to, że podejrzany nie miał możliwości zamieszkiwania w innym miejscu niż z pokrzywdzoną, został on skierowany do noclegowni.
2 Eksmisja sprawcy przemocy
Lidia Z. złożyła pozew eksmisyjny przeciwko byłemu mężowi, który znęcał się nad nią i ich dziećmi. Uzyskała wyrok eksmisyjny. Nie może jednak samodzielnie go wyegzekwować, jeżeli były małżonek nie będzie chciał dobrowolnie wyprowadzić się z lokalu. Zgodnie z procedurą powinna się zwrócić do sądu o nadanie wyrokowi klauzuli wykonalności i z takim orzeczeniem udać się do komornika. Wtedy w razie niewyprowadzenia się z lokalu we wskazanym terminie organ egzekucyjny może zastosować środki przymusu potrzebne do opróżnienia mieszkania. W tym celu komornik może skorzystać z pomocy policji.
3 Zakaz bicia dzieci
W przypadku niewłaściwego zachowania swoich synów pan Zbigniew stosuje wobec nich kary cielesne. Uważa bowiem, że jest to metoda przynosząca najlepsze efekty wychowawcze. Świadkiem rękoczynów była kilkukrotnie sąsiadka mężczyzny. Uprzedziła go, że jeżeli nie przestanie w ten sposób postępować, to zadzwoni na policję, która odbierze mu dzieci. Pan Zbigniew zbagatelizował ostrzeżenie, jednak powinien wiedzieć, że od 1 sierpnia 2010 r. w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym pojawił się także przepis, który zakazuje osobom wykonującym władzę rodzicielską oraz sprawującym opiekę lub pieczę nad małoletnim stosowania kar cielesnych, zadawania cierpień psychicznych i innych form poniżania dziecka. Jeżeli pracownik socjalny lub kurator stwierdzi, że dziecko jest maltretowane, może je rodzicom odebrać.
Podstawa prawna
Ustawa z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U. z 2005 r. nr 180, poz. 1493 z późn. zm.). Ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. z 1997 r. nr 88, poz. 553 z późn. zm.). Ustawa z 31 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2011 r. nr 224, poz. 1342).