Gminy oraz inne jednostki samorządu terytorialnego mogą w postępowaniu karnym uzyskać status pokrzywdzonego. Jako powód cywilny gmina w procesie karnym może również dochodzić roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia przestępstwa.
Zgodnie z kodeksem postępowania karnego instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub Policję. Dodatkowo muszą podjąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa. Obowiązek ten obejmuje również potrzebę przedsięwzięcia czynności zmierzających do tego, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa, np. przez ogrodzenie terenu, na którym zaistniało zdarzenie.

Konieczne zawiadomienie

Obowiązek zawiadomienia o przestępstwie nie dotyczy każdego przestępstwa ściganego z urzędu, ale jedynie tych, o których organ dowiedział się w związku ze swoją działalnością (np. w ramach kontroli nad jednostką organizacyjną). Do złożenia zawiadomienia nie jest wystarczające samo przypuszczenie jego popełnienia, muszą istnieć dowody uzasadniające podejrzenie popełnienia przestępstwa (np. sfałszowany dokument, informacje od osób będących świadkami zdarzenia). Obowiązek złożenia zawiadomienia powstaje z chwilą powzięcia przez kierownika instytucji informacji o popełnieniu przestępstwa. Niedopełnienie obowiązku zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa skutkować może uruchomieniem procedury sygnalizacyjnej, na podstawie której prokurator albo sąd, stwierdzając uchybienie w działalności instytucji państwowej lub samorządowej i uznając, że uchybienie to jest istotne. Następnie, w przypadkach takich zawiadamiany o nieprawidłowościach jest organ nadzoru nad daną instytucją, a w razie potrzeby także organ kontroli. Niewypełnienie prawnego obowiązku zawiadomienia o przestępstwie może powodować również odpowiedzialność karną na podstawie art. 231 k.k., czyli działanie na szkodę interesu publicznego lub prywatnego w wyniku niedopełnienia obowiązku.

Rodzaje przestępstw

Najczęściej popełniane przestępstw w zakresie działalności jednostek samorządu terytorialnego związane są z ochroną wiarygodności dokumentów. Chodzi o takie przestępstwa jak: posłużenie się fałszywymi dokumentami i oświadczeniami w staraniach o dotację, subwencję lub zamówienie publiczne (art. 297 k.k.), prowadzenie nierzetelnej dokumentacji działalności gospodarczej (art. 303 k.k.). W grę może wchodzić fałszerstwo dokumentu (art. 270 k.k. - podrobienie lub przerobienie w celu użycia za autentyczny albo używanie takiego dokumentu jako autentycznego), fałszerstwo intelektualne (urzędowe poświadczenie nieprawdy - art. 271 k.k.), np. zmiana treści uchwały budżetowej, dopisanie niezbędnego, lecz brakującego podpisu, antydatowanie dokumentu, jeżeli z datą wiążą się określone skutki prawne. Przestępstwa, o których mowa, mogą polegać także na wyłudzenie poświadczenia nieprawdy (art. 272 k.k.) oraz zniszczenie dokumentu (także uszkodzenie, czynienie bezużytecznym, ukrywanie lub usuwanie - art. 276 k.k.).

Powództwo cywilne

Zgodnie z art. 62 k.p.k. pokrzywdzony, a więc także jednostka samorządu terytorialnego, może, aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej, wytoczyć przeciw oskarżonemu powództwo cywilne w celu dochodzenia w postępowaniu karnym roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia przestępstwa. Przez rozpoczęcie przewodu sądowego - zgodnie z art. 385 k.p.k. - należy rozumieć odczytanie przez prokuratora aktu oskarżenia. Nie oznacza to, że powództwa cywilnego nie można złożyć wcześniej. Powództwo cywilne można bowiem zgłosić już w postępowaniu przygotowawczym. Organ prowadzący to postępowanie załącza wtedy pozew do akt sprawy. Postanowienie co do przyjęcia powództwa wydaje sąd po wpłynięciu aktu oskarżenia, ale za dzień zgłoszenia powództwa uważa się wówczas dzień złożenia powództwa (art. 69 par. 1 k.p.k.). Może to mieć znaczenie dla przedawnienia roszczeń. Wraz z powództwem cywilnym zgłoszonym w postępowaniu przygotowawczym można złożyć wniosek o zabezpieczenie roszczenia. Należy podkreślić, iż pokrzywdzony staje się powodem cywilnym, nie z chwilą złożenia pozwu do sądu (czy wcześniej do prokuratora), ale dopiero z chwilą wydania postanowienia sądu o przyjęciu powództwa cywilnego. W razie umorzenia lub zawieszenia postępowania przygotowawczego, oraz odmowy przyjęcia powództwa lub pozostawienie powództwa cywilnego bez rozpoznania, pokrzywdzony w terminie 30 dni od daty doręczenia mu postanowienia w tym przedmiocie może żądać przekazania sprawy sądowi właściwemu do rozpoznania spraw cywilnych. Jeżeli jednak pokrzywdzony tego nie uczyni, zabezpieczenie upada, a wniesiony pozew nie wywołuje skutków prawnych (art. 69 par. 4 k.p.k.).

PODSTAWA PRAWNA

• Ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 1997 r. nr 89, poz. 555 ze zm.).
• Ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny. (Dz.U. z 1997 r. nr 88, poz. 553).