Bank i jego pracownicy nie mogą ujawniać informacji związanych z zawieraniem czy realizacją umowy z klientem. Ta sama reguła dotyczy również wiedzy, którą uzyskali oni podczas bezowocnych negocjacji
Tajemnica bankowa należy do szczególnego rodzaju tajemnic zawodowych. Obejmuje ona praktycznie wszystkie informacje związane z wykonywaniem przez banki ustawowo przepisanych im obowiązków. Zgodnie z art. 104 prawa bankowego nie tylko bank, ale również osoby w nim zatrudnione są obowiązane zachować tajemnicę bankową. To samo tyczy się podmiotów, za pośrednictwem których bank wykonuje czynności bankowe.

Zakres tajemnicy

Tajemnica bankowa obejmuje wszystkie informacje dotyczące czynności bankowej, uzyskane w czasie negocjacji, w trakcie zawierania i realizacji umowy, na podstawie której bank tę czynność wykonuje. W doktrynie i orzecznictwie sądowym słusznie przyjmuje się zatem, że posłużenie się przez ustawodawcę zwrotem „wszystkie informacje” oznacza, że przedmiotowy zakres tajemnicy bankowej oparty został na zasadzie maksymalizacji. W praktyce tajemnica bankowa powstaje w związku z każdą czynnością banku podejmowaną na rzecz swojego klienta, nawet tego potencjalnego.

Czynności bankowe

Właściwe zrozumienie przedmiotu tajemnicy bankowej nieodzownie związane jest z wykładnią kolejnego sformułowania użytego przez ustawodawcę, a wiążącego się z czynnościami bankowymi. Ich katalog zawarty jest w art. 5 prawa bankowego. W pierwszej kolejności należy podkreślić, że czynności bankowe można podzielić na dwie kategorie. Pierwszą są czynności, które ze względu na swój charakter mogą być wykonywane zasadniczo tylko przez banki (m.in. prowadzenie rachunków bankowych, udzielanie kredytów, emitowanie bankowych papierów wartościowych czy wydawanie instrumentu pieniądza elektronicznego). Do drugiej są zaliczane inne czynności bankowe takie, które są wykonywane przez banki (m.in. udzielanie pożyczek pieniężnych, wykonywanie operacji czekowych czy wekslowych, wydawanie kart płatniczych czy przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych).
Dodatkowo należy pamiętać, że rozwinięcie istoty poszczególnych czynności bankowych zawarte jest w szczegółowych przepisach prawa bankowego czy cywilnego. Takie uregulowanie tajemnicy bankowej w praktyce oznacza, że obowiązuje ona nie tylko w przypadku, gdy doszło do zawarcia np. umowy kredytowej, ale również w sytuacji gdy negocjacje z bankiem nie doprowadziły z jakichkolwiek przyczyn do jej zawarcia.

Negocjacje z klientem

W praktyce jednak nasuwa się kilka pytań odnośnie do zakresu tajemnicy bankowej. Przykładowo, czy tajemnica bankowa obejmuje również informacje przekazywane do banku z związku z sondowaniem możliwości zaciągnięcia kredytu. W takiej sytuacji nie są bowiem prowadzone negocjacje w rozumieniu kodeksu cywilnego, ale już w tym momencie do banku trafiają informacje dotyczące zarobków, dotychczas zaciągniętych zobowiązań czy zgromadzonego majątku potencjalnego klienta. Z uwagi jednak na ich wrażliwy charakter należy uznać, że pojęcie „negocjacje” powinno być interpretowane szeroko i obejmować wszelkie sytuacje, w których bank i potencjalny klient prowadzą rozmowy dotyczące ewentualnego zawarcia umowy kredytu. Podobnie do informacji związanych z tajemnicą bankową należy zaliczyć kwestie związane z zabezpieczeniami umów zawieranych przez banki. W tym kontekście oznacza to, że tajemnicą bankową objęte będą także wiadomości dotyczące osób, które same nie są dłużnikami banku (nie są stroną umowy), jednak zabezpieczały jego wierzytelność wynikającą z czynności bankowej na swoim majątku lub w postaci odpowiedzialności osobistej.

Udzielenie informacji

Obowiązek zachowania tajemnicy bankowej nie dotyczy przypadków określonych w art. 104 prawa bankowego. Chodzi tutaj między innymi o takie przypadki, gdy ujawnienie informacji objętej tajemnicą jest potrzebne do należytego wykonania umowy lub czynności mających związek z zawarciem i wykonaniem tej umowy. Są to także sytuacje, gdy taka wiedza jest niezbędna do zawarcia i wykonania umowy sprzedaży wierzytelności zakwalifikowanych zgodnie z odrębnymi przepisami do kategorii straconych albo ujawnienia jej adwokatom lub radcom prawnym w związku ze świadczeniem przez nich pomocy prawnej na rzecz banku.
W pewnych przypadkach bank ma też wręcz obowiązek udzielenia informacji, które stanowią tajemnicę. Należy jednak podkreślić, że przewidziana w prawie bankowym instytucja zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy bankowej ma charakter wyjątkowy. To oznacza, iż przepisy te jako przepisy szczególnie związane z zakazami dowodowymi nie mogą być interpretowane w sposób rozszerzający. Innymi słowy gromadząc materiał dowodowy w sprawie, w której niezbędne jest uzyskanie informacji posiadanych przez bank, a chronionych tajemnicą bankową, prokurator powinien w pierwszej kolejności wykorzystać możliwości, jakie stwarza mu prawo bankowe (art. 105 ust. 1 pkt 2 lit. b.). Przepis ten nakłada na bank obowiązek udzielania informacji stanowiących tajemnicę bankową na żądanie sądu lub prokuratora w związku z toczącym się postępowaniem o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe przeciwko osobie fizycznej, będącej stroną umowy zawartej z bankiem w zakresie informacji dotyczących tej osoby. Uzyskanie informacji w ten sposób nie wymaga natomiast uchylania tajemnicy bankowej, a jedynym warunkiem, jaki musi być w tej sytuacji spełniony, jest wymóg, by postępowanie przygotowawcze było prowadzane już przeciwko podejrzanemu.

Podmioty uprawnione

W związku z toczącym się postępowaniem informacji objętych tajemnicą bankową mają prawo zażądać m.in:
● szef Służby Celnej,
● inspektor kontroli skarbowej,
● prezes Najwyższej Izby Kontroli,
● prezes zarządu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego,
● Komisja Nadzoru Finansowego,
● służby ochrony państwa,
● Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
● Centralne Biuro Antykorupcyjne,
● Policja,
● Żandarmeria Wojskowa,
● Straż Graniczna,
● Służba Więzienna i
● generalny inspektor ochrony danych osobowych.
W takiej sytuacji zgodnie z przepisami prawa bankowego bank nie ponosi odpowiedzialności za szkodę wynikającą z ujawnienia tajemnicy bankowej przez osoby i instytucje upoważnione przez ustawę do żądania od banków udzielania informacji stanowiących tajemnicę bankową.

Ujawnienie tajemnicy

Jeżeli z ujawnienia tajemnicy bankowej i z wykorzystania jej niezgodnie z przeznaczeniem wynikną jakieś szkody, wówczas bank ponosi za nie odpowiedzialność na zasadzie winy. W orzecznictwie sądowym przyjęto, że obowiązek zachowania tajemnicy bankowej spoczywa również na byłym pracowniku banku, a naruszenie przez niego tego obowiązku może uzasadniać odpowiedzialność odszkodowawczą banku (wyrok Sądu Najwyższego z 19 lutego 2010 r., sygn. akt IV CSK 428/2009). W uzasadnieniu do tego orzeczenia sędziowie słusznie podkreślili, że przepis ustanawiający obowiązek zachowania tajemnicy bankowej w żaden sposób nie określa, czy wymienione w nim podmioty zobowiązane są do zachowania tajemnicy bankowej także po utracie określonego w nim statusu. Nie zawiera też końcowego terminu związania tych podmiotów obowiązkiem zachowania tajemnicy. W takiej sytuacji zdaniem Sądu Najwyższego należy uznać, że obowiązek zachowania tajemnicy bankowej jest bezterminowy. Inna interpretacja tej normy prawnej ograniczałaby w sposób nieuprawniony ochronę podmiotów powierzających bankowi swoje sprawy (beneficjenci tajemnicy).
Należy pamiętać, że naruszenie tajemnicy bankowej nie skutkuje samo przez się odpowiedzialnością odszkodowawczą. Ta zawsze będzie zależała od tego, czy poszkodowany tym zachowaniem zdoła wykazać adekwatny związek przyczynowy między faktem naruszenia tajemnicy bankowej a poniesioną szkodą. Brak któregoś z tych elementów nie pozwoli na przypisanie odpowiedzialności cywilnej bankowi.

Sankcje karne

Złamanie tajemnicy bankowej może się wiązać również z odpowiedzialnością karną. Zgodnie z prawem bankowym (art. 171 ust. 4) , każdy, kto będąc zobowiązany do podania uprawnionym organom informacji dotyczących banku i klientów banku w zakresie ustalonym w ustawie, podaje nieprawdziwe lub zataja prawdziwe dane, podlega grzywnie i karze pozbawienia wolności do lat trzech lat.
Dodatkowo zaś osoby zobowiązane do przestrzegania tajemnicy bankowej, jeśli ujawniają lub wykorzystują informacje stanowiące tajemnicę bankową niezgodnie z upoważnieniem określonym w ustawie, podlegają grzywnie do 1 mln złotych i karze pozbawienia wolności do lat trzech lat (art. 171 ust. 5 prawa bankowego). Wymienione przestępstwa można popełnić tylko umyślnie. Są one ścigane z urzędu.

Znamiona czynu

Penalizacji podlega nie tylko samo ujawnienie tajemnicy bankowej osobom do tego nieuprawnionym (np. sąsiadowi pracownika banku), ale również wykorzystywanie informacji nią objętych do własnych celów (np. do planowania przestępstwa). Karą więzienia może się również skończyć przekazywanie błędnych informacji o klientach banku, a więc również związanych z tajemnicą bankową, do ustawowo upoważnionych do tego organów.
W obu wymienionych przypadkach ustawa wymaga od sądu, aby skazując osobę winną popełnienia takiego przestępstwa zastosował wobec niej nie tylko karę pozbawienia wolności, ale również grzywnę. Ustawodawca nie określa jednak wysokości tej grzywny w przypadku przekazywania nieprawdziwych informacji do organów do tego ustawowo upoważnionych. W takiej sytuacji zgodnie z kodeksem karnym grzywnę wymierza się w stawkach dziennych, określając liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki. Jeżeli zaś przepisy nie stanowi inaczej, najniższa liczba stawek wynosi 10, zaś najwyższa 540. Ustalając samą stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe. Kodeks karny nakłada jednak pewne ograniczenia. Sama stawka dzienna nie może być niższa od 10 złotych, ani też przekraczać 2 tys. złotych.

Złagodzona kara

W doktrynie podkreśla się, że obowiązujące w naszym porządku prawnym uregulowania związane z odpowiedzialnością karną za złamanie tajemnicy bankowej są bardzo surowe i wyróżniają się pod tym względem na tle innych ustawodawstw. Aby w pewnym sensie złagodzić odpowiedzialność karną z tego tytułu, z pomocą przychodzą instytucje przewidziane w kodeksie karnym. Zgodnie z nim sąd może warunkowo zawiesić wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności nieprzekraczającej dwóch lat lub grzywny orzeczonej jako kara samoistna, jeżeli jest to wystarczające dla osiągnięcia wobec sprawcy celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa. Zawieszając wykonanie kary, sąd bierze pod uwagę przede wszystkim postawę sprawcy. Ważny jest także dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa. Zawieszenie wykonania kary następuje na okres próby, który biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia i wynosi:
● od 2 do 5 lat – w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności,
● od roku do 3 lat – w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania grzywny.
Ważne
Nawet milion złotych grzywny i trzy lata pozbawienia wolności grożą osobie, która ujawnia lub wykorzystuje informacje objęte tajemnicą bankową
Czynnościami bankowymi są:
● przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów,
● prowadzenie innych rachunków bankowych,
● udzielanie kredytów,
● udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie i potwierdzanie akredytyw,
● emitowanie bankowych papierów wartościowych,
● przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych,
● wydawanie instrumentu pieniądza elektronicznego,
● wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych ustawach.
Czynnościami bankowymi są również następujące czynności, o ile są one wykonywane przez banki:
● udzielanie pożyczek pieniężnych,
● operacje czekowe i wekslowe oraz operacje, których przedmiotem są warranty,
● wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu,
● terminowe operacje finansowe,
● nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych,
● przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych,
● prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych,
● udzielanie i potwierdzanie poręczeń,
● wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych,
● pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych oraz rozliczeń w obrocie dewizowym.
Podstawa prawna
Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz.U. z 2002 r. nr 72, poz. 665 z późn. zm.).
Ustawa z 6 czerwca 1997 r.– Kodeks karny (Dz.U. nr 88, poz. 553 z późn.zm.).