Nowelizacja kodeksu postępowania administracyjnego zmienia formy dotychczas wydawanych rozstrzygnięć przez organy władzy publicznej, a także wprowadza skargę na przewlekłość postępowania administracyjnego
Celem nowelizacji z 25 marca 2011 r. jest przede wszystkim usprawnienie postępowania administracyjnego. Dlatego ustawodawca przewidział możliwość skarżenia nie tylko samej bezczynności, jak było dotychczas, ale także prowadzenia przez organy postępowania w sposób przewlekły (długotrwale nieuzasadniony). Wyraźnie także podkreślono znaczenie udziału strony w postępowaniu dowodowym.
Oprócz powyższego zadania nowela likwiduje istniejące w procedurze luki prawne, biorąc pod uwagę ukształtowane orzecznictwo i poglądy doktryny. Dokonuje także zmian anachronicznych już uregulowań (np. doręczanie pism za pomocą telegrafu) bądź takich, które nie przystają do nowego systemu społeczno-politycznego (np. pogłębianie zaufania do organów państwa oraz świadomości i kultury prawnej obywateli zastąpiono zaufaniem do władzy publicznej).

Wyłączenie pracownika

W treści art. 7 formułującego zasady ogólne, praworządności i prawdy obiektywnej ustawodawca przewidział, że organy administracji z urzędu lub na wniosek stron podejmują wszelkie czynności niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy. W interesie strony leży bowiem aktywny udział w prowadzonym postępowaniu dowodowym. Nieprzedstawienie przez nią faktów czy dowodów może spowodować wadliwe ustalenie stanu faktycznego sprawy, czego konsekwencją może być wydanie negatywnej dla niej decyzji.
Zmiana art. 16 k.p.a. przesądza, że decyzje, od których nie przysługuje wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, są ostateczne. Nowelizacja tego przepisu jest konsekwencją wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 15 grudnia 2008 r. (P 57/07, OTK ZU 2008 /10A/178). W orzeczeniu tym TK uznał za niezgodny z art. 2 i 78 konstytucji przepis art. 24 par. 1 pkt 5 k.p.a. w zakresie, w jakim nie wyłączał on członka samorządowego kolegium odwoławczego z postępowania w sprawie wniosku o ponowne rozpoznanie sprawy. Chodziło o sytuację, gdy członek ten brał udział w wydaniu zaskarżonej decyzji. W poprawionym art. 24 par. 1 pkt 5 k.p.a. określa się również, że pracownik jest wyłączony od udziału w postępowaniu, jeżeli brał udział w wydaniu zaskarżonej decyzji, a więc pomija się dotychczasowe wyrażenie, iż brał on ten udział w niższej instancji, które powodowało wątpliwości, zakończone powyższym orzeczeniem.
W dotychczasowym brzmieniu art. 35 par. 4 k.p.a. przewidywał, iż organy wyższego stopnia mogą określać rodzaje spraw, które są załatwiane w terminach krótszych niż określone we wcześniejszych przepisach tego artykułu (terminy: niezwłoczny, miesięczny i dwumiesięczny). Dotychczas w praktyce przepis ten w związku ze zmianami organizacyjno-strukturalnymi w administracji publicznej był przepisem martwym. Najczęściej bowiem, zwłaszcza w odniesieniu do administracji samorządowej, organy wyższego stopnia w rozumieniu k.p.a. nie są organami nadrzędnymi nad organami wydającymi decyzje w I instancji. Przyjęto więc takie rozwiązanie, iż to przepisy szczególne mogą określać inne terminy niż wcześniej wskazane. Przykładem jest art. 9 ust. 1 ustawy z 5 lipca 1991 r. – Prawo o zgromadzeniach (Dz.U. nr 51, poz. 297 z późn. zm.), który stanowi, że decyzja o zakazie zgromadzenia musi być doręczona organizatorowi w terminie trzech dni od zawiadomienia organu gminy o zamiarze jego odbycia.
Konsekwencją powyższej zmiany jest modyfikacja brzmienia art. 36 par. 1 k.p.a. przez rozciągnięcie obowiązku zawiadomienia o niedotrzymaniu terminu także na terminy określone w przepisach szczególnych. Zmiana natomiast treści art. 37 k.p.a. powoduje przyznanie stronom postępowania administracyjnego prawa skarżenia nie tylko bezczynności organów administracji publicznej, ale również przewlekłości prowadzonego przez te organy postępowania.
Nowelizacja art. 40 k.p.a. ma na celu wprowadzenie do procedury administracyjnej regulacji w zakresie doręczeń dla strony zamieszkałej lub mającej siedzibę za granicą, analogicznej jak w przypadku kodeksu postępowania cywilnego (art. 1135 k.p.c.). Brak takiej regulacji powodował konieczność odpowiedniego stosowania w postępowaniu administracyjnym art. 1135 k.p.c., co budziło kontrowersje.



Wszczęcie postępowania

Dodanie art. 61a k.p.a. jest jedną z najważniejszych zmian dokonanych w omawianej nowelizacji. W myśl tego przepisu, jeżeli żądanie wszczęcia postępowania pochodzi od osoby niebędącej stroną lub z innych uzasadnionych przyczyn postępowanie nie może zostać wszczęte, odmawia się wszczęcia postępowania w drodze postanowienia, na które służy zażalenie. Rozwiązanie to wzorowane jest na art. 165a Ordynacji podatkowej. Postępowanie może być zgodnie z art. 61 par. 1 k.p.a. wszczęte wyłącznie na żądanie strony lub z urzędu. Jeżeli składający wniosek nie był stroną ani jej przedstawicielem czy pełnomocnikiem, wtedy wniosek nie wywołuje skutku w postaci wszczęcia postępowania. Celem tego rozwiązania jest odróżnienie postępowania wstępnego polegającego na wszczęciu lub odmowie wszczęcia postępowania administracyjnego od postępowania właściwego, które kończy się rozstrzygnięciem sprawy co do istoty przez wydanie decyzji administracyjnej. Dotychczas jedynie art. 157 par. 3 k.p.a. określał formę prawną odmowy wszczęcia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji stanowiąc, że jest to decyzja. Zgodnie jednak z utrwaloną linią orzecznictwa sądów administracyjnych odmowa wszczęcia postępowania następowała w formie decyzji umarzającej postępowanie.
Konsekwencją wprowadzenia art. 61a k.p.a. jest przyjęcie zasady, że odmowa wszczęcia postępowań w sprawie wznowienia postępowania i stwierdzenia nieważności decyzji również będzie następowała w drodze postanowienia, na które służy zażalenie. W myśl art. 3 nowelizacji w sprawach, w których do dnia wejścia w życie tej ustawy została wydana decyzja, a zgodnie ze zmienionymi przepisami powinno być wydane postanowienie, przyjmuje się, że właściwą formą załatwienia sprawy jest decyzja. Uregulowano także (w zmienionym art. 101 k.p.a.), że podobnie jak zawieszenie postępowania, jego podjęcie następuje w formie postanowienia.

Brak właściwości

W przypadku ustalenia przez organ, do którego wpłynęło podanie, że nie jest właściwy w sprawie, nie będzie on wydawać w tym zakresie postanowienia. Zastąpiono go czynnością materialno-prawną w postaci przekazania sprawy organowi właściwemu i zawiadomienia o tym fakcie wnoszącego podanie, bądź samego zawiadomienia o możliwości wniesienia odrębnego podania.
Nowelizacja art. 138 par. 2 k.p.a. ograniczyć ma zbyt częste korzystanie przez organy odwoławcze z decyzji kasacyjnych. Możliwe to będzie obecnie w sytuacji, w której rozpatrzenie i rozstrzygnięcie sprawy przez organ II instancji byłoby nie do pogodzenia z zasadą dwuinstancyjności postępowania administracyjnego. Dotychczasowy zapis stanowił, że organ mógł uchylić decyzję i przekazać ją do ponownego rozpatrzenia przez organ I instancji, gdy rozstrzygnięcie sprawy wymagało uprzedniego przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego w całości lub w znacznej części.
W ramach nowelizacji tylko organ, który wydał decyzję, będzie ją mógł zmienić lub uchylić w trybie art. 154 i 155 k.p.a. Dotychczas mógł to zrobić także organ wyższego stopnia.
Podstawa prawna
Ustawa z 3 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania administracyjnego oraz ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2011 r. nr 6, poz. 18).