Renty cywilne, ustanawiane na podstawie umów, testamentów lub orzeczenia sądu, nie są automatycznie waloryzowane jak renty i emerytury z ubezpieczenia społecznego. Może je podwyższyć tylko sąd na żądanie osoby uprawnionej do świadczenia.
Oprócz rent wypłacanych niepełnosprawnym oraz osobom objętych ubezpieczeniem osobowym, jeśli nastąpił wypadek przewidziany w umowie, istnieje również trzecia grupa rent – renty cywilne.

Umowa lub testament

Obowiązek płacenia takiej renty może wynikać z umowy, z zapisu testamentowego, a także bezpośrednio z ustawy. W tym ostatnim przypadku są to typowe renty odszkodowawcze, wypłacane na przykład przez sprawcę wypadku komunikacyjnego, zobowiązanego do naprawienia szkody, gdy poszkodowany utracił zdolność do pracy i zwiększyły się jego potrzeby życiowe.
Wysokość renty określona przez sąd lub wynikająca z umowy może ulec zmianie w trakcie spełniania świadczenia. Zarówno uprawniony, jak i zobowiązany mają prawo żądać, aby sąd podwyższył lub obniżył wysokość renty, w zależności od zmiany sytuacji majątkowej lub osobistej stron.
– Podstawą zmiany wysokości świadczeń rentowych muszą być nowe okoliczności, które nie istniały w momencie wyrokowania przez sąd. W dodatku powinny mieć one istotny wpływ na sytuację strony – tłumaczy radca prawny Lech Obara z Kancelarii Lech Obara i Współpracownicy.

Następstwa gospodarcze

Na zmianę wysokości renty nie wpłynie polepszenie lub pogorszenie stanu zdrowia poszkodowanego, ale gospodarcze następstwa tych zmian. Na przykład, gdy w związku z postępującym upośledzeniem osoba taka będzie musiała przejść do pracy mniej płatnej. Podobna sytuacja ma miejsce w razie ustanowienia renty na rzecz osób bliskich po śmierci zmarłego. Wówczas o podwyższeniu wysokości, a także o dalszym trwaniu obowiązku wypłacania określonej sumy pieniędzy, nie decyduje zawarcie ponownego małżeństwa, lecz jego następstwa gospodarcze i majątkowe.
– W ten sam sposób należy brać pod uwagę różnego rodzaju zjawiska obiektywne, np. inflację – tłumaczy Lech Obara.
Występując o podwyższenie renty cywilnej, warto też pamiętać o uchwale Sądu Najwyższego z 20 kwietnia 1994 r., III CZP 58/94 (OSN 1994, nr 11, poz. 2017), który stwierdził, że istotny spadek siły nabywczej pieniądza, o którym mowa w art. 3581 par. 3 kodeksu cywilnego, może uzasadniać zmianę wysokości renty odszkodowawczej na podstawie art. 907 par. 2 kodeksu cywilnego.
Zdaniem Lecha Obary, stanowisko SN ma istotne znaczenie, ponieważ zobowiązania rentowe wynikające z ustawy nie mogą być waloryzowane przez sąd na podstawie art. 3581 par. 3 k.c. Waloryzacja sądowa dopuszczalna jest natomiast w stosunku do zobowiązań, w których świadczenie pieniężne jest świadczeniem głównym od początku powstania stosunku zobowiązaniowego.
Zdaniem Lecha Obary stwierdzenie, iż w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza do rent wynikających z ustawy nie stosuje się przepisów o waloryzacji sądowej, nie oznacza, że ta okoliczność nie może być uwzględniona na podstawie art. 907 par. 2 k.c.
Podstawa prawna
Art. 903 – 907 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).