Obowiązek utrzymania porządku i czystości na terenie gminy został wzmocniony przez sankcje karne. Nadzór nad ich przestrzeganiem sprawuje organ wykonawczy gminy
Osoby naruszające przepisy ustawy z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminie podlegają odpowiedzialności: karnej, cywilnej i administracyjnej. Sankcje karne wynikają z art. 10 tej ustawy. Pierwsze z wymienionych w tym przepisie wykroczeń dotyczy prowadzenia działalności gospodarczej bez zezwolenia. Chodzi o działalność polegającą na usuwaniu, wykorzystywaniu i unieszkodliwianiu odpadów komunalnych, działalność ochronną przed bezdomnymi zwierzętami, prowadzenie dla nich schronisk czy też grzebowisk i spalarni zwłok zwierzęcych i ich części.

Działalność bez zezwolenia

Pojęcie „bez zezwolenia” należy rozumieć przede wszystkim jako prowadzenie powyższej działalności w ogóle bez wystąpienia o zezwolenie, po jego cofnięciu bądź upływu czasu, na jaki zostało przyznane.
W praktyce zdarzają się również przypadki, kiedy przedsiębiorcy rozpoczynają działalność po złożeniu wniosku o udzielenie zezwolenia, ale przed jego wydaniem (chodzi o decyzję ostateczną) przez organ administracji samorządowej. Tego rodzaju działalność jest również penalizowana ustawą.
Sprawcą tego wykroczenia może być każda osoba fizyczna niebędąca równocześnie osobą reprezentującą gminne jednostki organizacyjne.
Pewne trudności mogą się pojawić również na etapie ustalania osoby ponoszącej odpowiedzialność karną. O ile nie ma trudności w ustaleniu sprawcy w małych firmach, to inaczej jest już w dużych przedsiębiorstwach. W tym drugim przypadku obowiązuje zasada, że do odpowiedzialności należy pociągnąć tę osobę, która samodzielnie podejmuje w danej jednostce decyzje dotyczące kierunków działalności gospodarczej.
Charakteryzując to wykroczenie, trzeba podkreślić jeszcze kilka elementów. Przede wszystkim karalne jest prowadzenie działalności, czyli ciągłość działań, a nie jednorazowy, okazjonalny wywóz nieczystości sąsiada, zaś za opisane powyżej wykroczenie sprawcy grozi kara aresztu (od 5 dni do 30 dni) lub kara grzywny (od 20 zł do 5 tys. zł).
Drugie wykroczenie ustanawia art. 10 ust. 2 ustawy. Sprawcą tego czynu może być właściciel nieruchomości niewykonujący obowiązków wynikających z ustawy bądź kierownik budowy. Może być on popełniony zarówno z winy umyślnej, jak i nieumyślnej. Sprawca odpowiada zarówno wówczas, gdy celowo nie umieścił w nieruchomości pojemników do gromadzenia odpadów, jak i gdy zapomniał je umieścić.

Sankcje dla przedsiębiorców

Do grona potencjalnych sprawców tego wykroczenia zaliczyć też należy przedsiębiorców użytkujących tereny służące komunikacji publicznej, gdyż to na nich ustawodawca w art. 5 ust. 3 ustawy nałożył obowiązek sprzątnięcia i pozbycia się błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń z przystanków komunikacyjnych oraz wydzielonych krawężnikiem lub oznakowaniem poziomym torowisk pojazdów szynowych. Za zarząd drogi będzie odpowiadać osoba fizyczna, która reprezentuje tę jednostkę organizacyjną w zakresie utrzymywania czystości i porządku.
Przepis art. 5 ust. 5 ustawy nakłada również na gminę obowiązek utrzymania czystości i porządku na jej terenie, a zatem i gmina – a ściślej pracownik reprezentujący gminę w tym zakresie – może stać się sprawcą tego czynu. Za popełnienie omawianego wykroczenia grozi kara grzywny. Można ją nałożyć także na podmiot, który nie wykonuje obowiązków określonych w regulaminie wydawanym przez radę gminy w formie uchwały.
Przepis art. 10 par. 2a ustawy upoważniający w tym przypadku do nałożenia kary grzywny Trybunał Konstytucyjny uznał za zgodny z konstytucją (wyrok z 28 lipca 2009 r., P. 65/2007, OTK ZU 2009/7A/114). Zdaniem TK okoliczność, że o grzywnie za wykroczenia z art. 10 ust. 2a ustawy orzekają sądy, postrzegana powinna być jako gwarancja orzekania w sprawach tego rodzaju w sposób bezstronny, profesjonalny i zindywidualizowany, przy każdorazowym uwzględnieniu stopnia społecznej szkodliwości konkretnych wykroczeń, stopnia zawinienia obwinionego, powtarzalności wykroczeń danego typu, a także innych aspektów prewencji ogólnej i szczególnej.
Karalność za prawie identycznie określony czyn przewiduje ponadto art. 117 kodeksu wykroczeń. Zgodnie z tym przepisem, kto, mając obowiązek utrzymywania czystości i porządku w obrębie nieruchomości, nie wykonuje swoich obowiązków lub nie stosuje się do wskazań i nakazów wydanych przez właściwe organy w celu zabezpieczenia należytego stanu sanitarnego i zwalczania chorób zakaźnych,– podlega karze grzywny do 1500 zł albo karze nagany. Przepis ten dotyczy wszystkich, którzy mają obowiązek utrzymywania czystości na terenie nieruchomości.



Odpowiedzialność cywilna i administracyjna

Odpowiedzialność administracyjną przewiduje art. 5 ust. 1 ustawy. Stosownie do jego treści wójt (burmistrz, prezydent miasta) sprawuje nadzór nad realizacją obowiązków utrzymania czystości i porządku na terenie gminy. W przypadku stwierdzenia, że podmioty zobowiązane nie wypełniają swoich powinności, wójt może wydać decyzję nakazującą ich wykonanie. Organ wykonawczy gminy, wszczynając postępowanie administracyjne, powinien dążyć do nałożenia obowiązku najmniej dolegliwego dla strony. Wydana decyzja musi zawierać nie tylko precyzyjne określenie samego obowiązku i osobę zobowiązaną, ale także realny termin jego realizacji oraz wskazanie konsekwencji jej niewykonania. Podlega ona egzekucji administracyjnej w trybie przepisów ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 229, poz. 1954 z późn. zm.).
Po bezskutecznym upływie terminu do wykonania obowiązków wójt (burmistrz, prezydent miasta) przystępuje z urzędu do egzekucji na podstawie tytułu wykonawczego wystawionego przez wierzyciela. Wszczęcie egzekucji z urzędu następuje zasadniczo z chwilą doręczenia zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego. Postępowanie egzekucyjne będzie dotyczyło egzekucji obowiązków o charakterze niepieniężnym. Dopuszczalne jest nałożenie przez organ egzekucyjny w drodze postanowienia grzywny w celu przymuszenia zobowiązanego do wykonania obowiązku wynikającego z tytułu wykonawczego. Grzywna ta nie może jednorazowo przekraczać kwoty 10 tys. zł (wobec osoby fizycznej) lub 50 tys. zł (innego podmiotu), łączna kwota grzywien zaś nie może być wyższa niż 50 tys. zł, a wobec osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych – 200 tys. zł. Zamiast grzywny w celu przymuszenia (lub jeżeli grzywna ta nie odniesie skutku) organ egzekucyjny może zastosować tzw. wykonanie zastępcze, które polega na zleceniu innej osobie wykonania obowiązków objętych tytułem wykonawczym za zobowiązanego i na jego koszt.
Ostatnim rodzajem odpowiedzialności, która może być zastosowana w przypadku nieutrzymania czystości na terenie nieruchomości, jest odpowiedzialność cywilna. Zgodnie bowiem z art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy do obowiązków właściciela nieruchomości należy m.in. oczyszczanie ze śniegu i lodu oraz usuwanie błota i innych zanieczyszczeń z chodników położonych wzdłuż nieruchomości. W przypadku powstania szkody związanej z naruszeniem tego obowiązku pokrzywdzony na podstawie art. 415 k.c. w związku z art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy będzie mógł się domagać jej naprawienia.
Obowiązki właścicieli nieruchomości
Właściciele nieruchomości zapewniają utrzymanie czystości i porządku przez:
● wyposażenie nieruchomości w urządzenia służące do zbierania odpadów komunalnych oraz utrzymywanie tych urządzeń w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym;
● uprzątnięcie błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń z chodników położonych wzdłuż nieruchomości, przy czym za taki chodnik uznaje się wydzieloną część drogi publicznej służącą do ruchu pieszego, położoną bezpośrednio przy granicy nieruchomości. Właściciel nieruchomości nie jest zobowiązany do uprzątnięcia chodnika, na którym są dopuszczone płatny postój lub parkowanie pojazdów samochodowych;
● przyłączenie nieruchomości do istniejącej sieci kanalizacyjnej lub w przypadku gdy budowa sieci kanalizacyjnej jest technicznie lub ekonomicznie nieuzasadniona, wyposażenie nieruchomości w zbiornik bezodpływowy nieczystości ciekłych lub w przydomową oczyszczalnię ścieków bytowych, spełniające wymagania określone w przepisach odrębnych;
● zbieranie powstałych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych zgodnie z wymaganiami określonymi w regulaminie;
● gromadzenie nieczystości ciekłych w zbiornikach bezodpływowych;
● pozbywanie się zebranych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych oraz nieczystości ciekłych w sposób zgodny z przepisami ustawy i przepisami odrębnymi;
● realizację innych obowiązków określonych w regulaminie.
Podstawa prawna
Art. 117 ustawy z 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 46, poz. 275 z późn. zm.).
Art. 415 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
Art. 10 ustawy z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 236, poz. 2008 z późn. zm.).