Ministerstwo Skarbu Państwa chce, aby dawni właściciele i ich spadkobiercy otrzymali jedynie świadczenia pieniężne za zabrany w trybie reformy rolnej majątek. Oznacza to, że nie dostaną oni zwrotu nieruchomości w naturze.
Przygotowany przez resort skarbu państwa projekt ustawy o świadczeniach pieniężnych przyznawanych niektórym osobom, których dotyczyły procesy nacjonalizacji, stanowi kolejną próbę rozwiązania tego problemu. Zaproponowało w nim, aby świadczenia otrzymały osoby, które w momencie dokonanej nacjonalizacji były właścicielami lub współwłaścicielami zabranej nieruchomości, wyposażenia aptek lub taboru żeglugi śródlądowej oraz posiadały obywatelstwo polskie. Świadczenia dostaliby także spadkobiercy osób, które spełniają te wymogi. Natomiast prawa do nich nie mieliby następcy prawni tych osób, które np. zakupiły udział spadkowy od nich, lub osoby, na rzecz których właściciel zrzekł się prawa do świadczenia.
Świadczeń nie otrzymają także osoby, które co prawda spełniają wymogi przewidziane w projekcie ustawy, ale uzyskały w minionym okresie prawo do otrzymania odszkodowania na podstawie układów i protokołów, jakie Polska zawarła z innymi krajami, np. z USA, Kanadą, Francją, Holandią, Wielką Brytanią.
Dwa etapy postępowania
Projekt przewiduje, że osoba uprawniona otrzyma świadczenie po złożeniu wniosku do wojewody właściwego miejscowo ze względu na miejsce położenia przejętego majątku. Będzie musiała go złożyć na urzędowym formularzu w ciągu 12 miesięcy od wejścia w życie ustawy, ponieważ po upływie tego terminu prawo do świadczenia wygaśnie. Wniosek będzie dostępny na stronach internetowych urzędów wojewódzkich i w ich siedzibach. Do wniosku należy dołączyć niezbędne dokumenty potwierdzające własność mienia oraz fakt przejęcia go przez państwo. Są to na przykład: odpisy decyzji o nacjonalizacji, protokoły przejęcia nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa lub gminy, dokumenty urzędowe potwierdzające obywatelstwo właściciela w dacie nacjonalizacji, np. polski paszport albo dowód osobisty. Za datę nacjonalizacji uważa się dzień, w którym decyzja o przejęciu prawa własności stała się ostateczna.
Postępowanie w sprawie wypłaty świadczenia będzie mogło zostać zawieszone wówczas, gdy wnioskodawca nie zakończył jeszcze prowadzenia postępowania spadkowego i nie ma szans na ukończenie go przed wydaniem przez wojewodę decyzji (np. wówczas, gdy pozostali spadkobiercy są poszukiwania ogłoszeniami w prasie).
Natomiast od decyzji wojewody strona będzie mogła odwołać się do ministra Skarbu Państwa. Wnioskodawcą może być także spadkobierca dawnego właściciela, który nie zakończył jeszcze prowadzenia postępowania spadkowego, ale już je wszczął lub wystąpił z wnioskiem o sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia.
Decyzja wojewody
Wojewoda wyda decyzję o potwierdzeniu albo odmowie potwierdzenia prawa do świadczenia. Potwierdzając prawo do świadczenia pieniężnego, wojewoda określi rodzaj, oznaczenie i wartość przejętego mienia. Wartość poda w pełnych złotych (zaokrąglając w górę do pełnego złotego). Decyzja powinna zostać wydana w ciągu 6 miesięcy od złożenia wniosku wraz z kompletem dokumentów potwierdzających własność mienia oraz fakt przejęcia go przez państwo.
Natomiast drugim etapem realizacji ustawy będzie ustalenie przez ministra skarbu państwa wysokości stawki procentowej świadczenia na podstawie wartości znacjonalizowanego mienia, co zostało ujawnione w prawomocnych decyzjach. Potem wyda on rozporządzenie o wysokości tej stawki procentowej. Dopiero po 6 miesiącach od wejścia w życie rozporządzenia wojewoda wyda drugą decyzję dla konkretnego właściciela i ustali, jaka kwota mu przysługuje, i wskaże formę realizacji świadczenia: wypłatę gotówką albo zaliczenie świadczenia na poczet ceny przejętej nieruchomości. Gdy świadczenie jest niższe niż ta cena, to wnioskodawca musi nadpłatę uregulować w 15 ratach. Gdy zaś wartość nieruchomości jest niższa niż świadczenie, to wyrównanie zostanie dopłacone. Świadczenie będzie wypłacane w ciągu 15 lat od roku, w którym upłynął termin wydania przez wojewodów decyzji o wysokości świadczenia.
Kto nie dostanie pieniędzy za utracone mienie
Prawa do świadczenia pieniężnego nie przyznaje się osobom, które wprawdzie utraciły mienie, ale mogły otrzymać odszkodowanie w związku z zawarciem przez Polskę następujących umów międzynarodowych:
● układu z 25 czerwca 1949 r. między Rzecząpospolitą Polską a Konfederacją Szwajcarską,
● układu z 16 listopada 1949 r. między rządem polskim i rządem szwedzkim,
● ustawy polskiej z 3 stycznia 1946 r. o nacjonalizacji,
● układu z 11 listopada 1954 r. pomiędzy rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a rządem Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Północnej Irlandii dotyczącego załatwienia spraw finansowych,
● układu z 23 grudnia 1955 r. między Królewskim Rządem Norweskim a rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej,
● układu z 16 lipca 1960 r. między rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej i rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej dotyczącego roszczeń obywateli USA