Radni muszą pamiętać, że bycie funkcjonariuszem publicznym oznacza nie tylko korzystanie z większej ochrony prawnej oraz przywilejów, ale również wyższą odpowiedzialność, w tym odpowiedzialność karną. Na jakie aspekty przy wykonywaniu działalności muszą zwracać uwagę radni?
Ustawa o samorządzie gminnym nie stanowi wprost, czy radny jest funkcjonariuszem publicznym, wskazuje bowiem jedynie, że radny korzysta z ochrony prawnej przewidzianej dla takich funkcjonariuszy. Jednak na gruncie prawa karnego nie budzi to żadnych wątpliwości, jako że art. 115 par. 13 pkt 2 kodeksu karnego (dalej k.k.) stanowi o tym wprost: „Funkcjonariuszem publicznym jest: (...) radny”.
Niektóre z przestępstw uregulowanych w kodeksie karnym mogą być popełnione wyłącznie przez funkcjonariuszy publicznych, są bowiem przestępstwami o charakterze indywidualnym, nie zaś powszechnym.
Takim przykładem jest czyn z art. 231 k.k. Przepis ten stanowi, że funkcjonariusz publiczny, który przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, podlega karze pozbawienia wolności.
Przekroczenie uprawnień występuje wtedy, gdy funkcjonariusz publiczny podejmuje czynność wykraczającą poza jego uprawnienia służbowe (np. wydaje decyzję niepozostającą w jego kompetencji). Z kolei niedopełnienie obowiązków może polegać np. na niewykonaniu polecenia służbowego. Samo przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków przez funkcjonariusza nie wypełnia jeszcze znamion przestępstwa, może być jednak podstawą odpowiedzialności służbowej lub dyscyplinarnej. Do uznania, że czyn jest przestępstwem, konieczne jest działanie na szkodę interesu publicznego lub prywatnego. Nie chodzi wyłącznie o szkodę majątkową, lecz o każde realne narażenie dobra chronionego prawem.
Przestępstwem, którego dopuścić się może wyłącznie funkcjonariusz publiczny lub inna osoba uprawniona, jest czyn z art. 271 k.k. polegający na poświadczeniu w dokumencie nieprawdy co do okoliczności mającej znaczenie prawne.
Innym przykładem przestępstwa, które może być popełnione wyłącznie przez funkcjonariusza publicznego lub osobę działającą na jego polecenie, jest czyn z art. 246 k.k. polegający na stosowaniu m.in. przemocy lub groźby bezprawnej w celu uzyskania określonych zeznań, wyjaśnień, informacji lub oświadczenia. Trzeba przyjąć, że czyn ten może być popełniony głównie przez funkcjonariuszy śledczych. Mało prawdopodobne jest popełnienie tego czynu przez radnego, jednak nie można tego całkowicie wykluczyć.
Z kolei przestępstwo łapownictwa uregulowane jest w art. 228 k.k., a polega ono na przyjęciu korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy w związku z pełnieniem funkcji publicznej. Może być ono popełnione przez funkcjonariusza publicznego, ale także przez inne osoby pełniące funkcję publiczną (zgodnie z art. 115 par. 19 k.k. jest to pojęcie szersze i obejmuje także lekarzy oraz nauczycieli).
Przykładem przestępstwa, gdzie katalog podmiotów mogących się go dopuścić nie ogranicza się do funkcjonariuszy, innych osób upoważnianych oraz pełniących funkcje publiczne, jest np. płatna protekcja, określona w art. 230 k.k., a polegająca na podjęciu się pośrednictwa w załatwieniu sprawy m.in. w instytucji państwowej lub samorządowej w zamian za korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę. Czyn ten popełnić mogą zarówno funkcjonariusze publiczni, jak i osoby spoza tego kręgu. Popełnienie tego czynu przez funkcjonariusza publicznego nie oznacza jednak surowszego zagrożenia ustawowego niż w przypadku osoby niebędącej funkcjonariuszem. Trzeba jednak pamiętać, że sąd orzekający karę uzna najprawdopodobniej, iż czyn popełniony przez funkcjonariusza jako osobę zaufania publicznego jest społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż w przypadku popełnienia podobnego czynu przez inną osobę. To z kolei na mocy art. 53. par. 1 k.k. powinno przekładać się na wyższy wymiar kary.
Przykładem na odgórne surowsze potraktowanie funkcjonariusza publicznego w stosunku do innych osób jest art. 266 k.k. Działanie przestępcze polegające na ujawnieniu informacji objętej tajemnicą albo na jej nieuprawnionym wykorzystaniu jest zagrożone karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch. Natomiast w przypadku popełnienia w zasadzie analogicznego czynu przez funkcjonariusza publicznego kara pozbawienia wolności może być wymierzona do lat trzech. Przestępstwo to może być popełnione jedynie umyślnie.