Zgodnie z obowiązującymi przepisami sąd wyłącza sędziego na jego żądanie lub wniosek strony, jeżeli istnieje okoliczność, która mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie.

Wyłączenie sędziego

Wniosek o wyłączenie sędziego strona zgłasza na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa się toczy. W jego treści powinna ona uprawdopodobnić przyczyny jego złożenia. Szczególne zasady stosuje się do strony, która przystąpiła już do rozprawy. Składając wniosek, powinna ona ponadto uprawdopodobnić, że przyczyna wyłączenia powstała lub stała się jej znana dopiero później. Zdarza się oczywiście, że sąd uzna takie żądanie za pozbawione podstaw. Nie ma sensu wówczas składanie ponownego wniosku o wyłączenie sędziego, opartego na tych samych okolicznościach. Będzie on bowiem podlegać odrzuceniu bez składania wyjaśnień przez sędziego, którego dotyczy.

Wykluczenie z ustawy

W przypadku zaistnienia przyczyny wyłączenia sędzia powinien o tym zawiadomić oraz wstrzymać się od udziału w sprawie. Rozstrzygnięcie w tej kwestii podejmuje sąd, w którym sprawa się toczy, a gdyby nie mógł on wydać orzeczenia z powodu braku dostatecznej liczby sędziów, sąd nad nim przełożony. Postanowienie jest wydawane na posiedzeniu niejawnym, w składzie trzech sędziów zawodowych po złożeniu wyjaśnienia przez osobę, której wniosek dotyczy. Aż do rozstrzygnięcia sprawy o wyłączenie sędzia może spełniać tylko czynności niecierpiące zwłoki.
Istnieją także sytuacje, w których sędzia jest wyłączony z mocy samej ustawy, bez składania wniosku. Ma to miejsce w sprawach, w których jest stroną lub pozostaje z jedną z nich w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy ma wpływ na jego prawa lub obowiązki. Wyłączenie sędziego następuje także w postępowaniach dotyczących jego małżonka, niektórych krewnych lub powinowatych oraz osób związanych z nim na podstawie przysposobienia, opieki lub kurateli.
Nie może on także orzekać w sprawach, w których był radcą prawnym albo pełnomocnikiem jednej ze stron lub prokuratorem. Sędzia jest ponadto wyłączony, jeżeli w instancji niższej brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, a także w sprawach o ważność aktu prawnego sporządzonego z jego udziałem lub przez niego rozpoznanego. Nie może on także rozstrzygać o odszkodowaniu za niezgodne z prawem prawomocne orzeczenie, jeżeli je wydał. To samo dotyczy orzeczenia objętego skargą o wznowienie.
PRZYKŁAD
Wyłączony z udziału w sprawie może być także ławnik oraz prokurator
Przepisy dotyczące wyłączenia sędziego stosuje się odpowiednio do ławników, jak również innych organów sądowych oraz prokuratora. Wniosek o wyłączenie ławnika sąd rozstrzyga samodzielnie. W przypadku natomiast pozostałych osób takie żądanie jest przekazywane odpowiedniemu organowi nadrzędnemu.
agnieszka.bobowska@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
Art. 48 – 54 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 1964 r. nr 43, poz. 296).