Treść klauzuli niedozwolonej opublikowanej w rejestrze klauzul niedozwolonych bez uwzględnienia kontekstu orzeczenia może wprowadzać konsumentów w błąd. Co więcej, często zdarza się, że wyroki Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nie są uzasadniane.
W 2009 r. Sąd Okręgowy w Warszawie Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów wydał wyrok dotyczący stosowania przez właścicielkę prywatnego przedszkola klauzuli we wzorcach umownych zawieranych z rodzicami dzieci uczęszczających do przedszkola, że opiekun dziecka zobowiązuje się do zapłaty czesnego przez okres 12 miesięcy, to jest od IX do VIII do 6 każdego miesiąca (XVII AmC 341/09, niepubl). Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał tę klauzulę za klauzulę niedozwoloną, wpisał ją do rejestru klauzul niedozwolonych i zakazał właścicielce przedszkola stosowania tej klauzuli oraz nakazał jej zwrot kosztów i publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.

Postanowienia statutu

Kwestionowane postanowienie zostało uznane za niedozwolone w związku z zapisem statutu przedszkola, że przerwa wakacyjna trwa minimum 14 dni pomiędzy 1 lipca a 31 sierpnia, co pozwala, zdaniem sądu, na to, by przedszkole przerwało wykonywanie usługi opieki nad dzieckiem nawet na 2 miesiące. W okresie przerwy wakacyjnej (rodzic dziecka) konsument jest obciążony obowiązkiem ponoszenia opłat za świadczenia, których przedsiębiorca nie wykonuje, a nawet nie pozostaje w gotowości świadczenia usługi będącej przedmiotem umowy (w przeciwieństwie do pozostałych miesięcy, kiedy niezależnie od liczby dni pobytu dziecka w przedszkolu przedszkole ponosi stałe koszty).
Analogiczny co do rozstrzygnięcia wyrok został wydany przez SOKiK 5 marca 2010 r. (XVII AmC 873/09, niepubl.). Dotyczył on stosowanej przez Wyższą Szkołę Kupiecką z siedzibą w Łodzi klauzuli, zgodnie z którą w okresie wakacyjnym, tj. za lipiec, sierpień, wrzesień student uiszcza niepełne czesne w wysokości 75 proc. pełnej stawki miesięcznej, a w przypadku skreślenia studenta z powodu niedostatecznych postępów w nauce, zalegania z zapłatą czesnego lub rezygnacji z pobierania nauki w miesiącach: czerwiec, lipiec, sierpień, wrzesień student zobowiązany jest do zapłaty czesnego za te miesiące. Podobna metoda naliczania czesnego obowiązuje także w stosunku do studentów, którzy przesunęli termin oddania pracy dyplomowej i w związku z tym nie zaliczyli semestru końcowego, a egzamin dyplomowy odbywa się w trybie indywidualnym. Wyrok nie zawiera uzasadnienia, ponieważ żadna ze stron nie zwróciła się o jego sporządzenie.

Uwzględniać realia

Obydwa wyroki łącznie należy ocenić krytycznie, jako nieuwzględniające realiów działalności gospodarczej będącej przedmiotem rozstrzygnięcia oraz kreujące w praktyce obciążenia dla tego typu działalności, bez uwzględnienia jej specyfiki. Dodatkowo literalne brzmienie klauzul opublikowanych w rejestrze nie odpowiada uzasadnieniu i kontekstowi wyroku.
Kontrola klauzul opiera się na trzech przesłankach:
● działanie przedsiębiorcy
● bezprawność działania, oraz
● godzenie w zbiorowy interes konsumentów, przy czym ciężar wykazania naruszenia spoczywa na prezesie Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
W odniesieniu do drugiej i trzeciej przesłanki w analizowanym orzeczeniu dot. przedszkola SOKiK uznał, iż doszło do spełnienia przesłanek wymienionych w art. 3851 par. 1 k.c. w związku z tym, iż zapis umowny przewiduje obowiązek wykonania zobowiązania przez konsumenta mimo niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez jego kontrahenta (art. 3853 pkt 22 k.c.).
Analizując przytoczone wyroki, należy mieć na uwadze, iż zgodnie z art. 24 ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 47945 k.p.c., jest szczególną formą praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów. Kontrola danego wzorca dokonywana jest w sposób abstrakcyjny i w interesie publicznym. Co więcej, wyrok odnosi skutek z chwilą wpisania do rejestru wobec osób trzecich (uchwała Sądu Najwyższego z 19 grudnia 2003 r., III CZP 95/03, OSNC 2005, nr 2, poz. 25).

Ryzyko dla firm

Jednocześnie stosowanie w obrocie klauzul o treści zbliżonej do klauzuli wpisanej już do rejestru, wywołujących mimo innego zapisu takie same skutki jak klauzula wpisana do rejestru, uznane zostało przez Sąd Najwyższy za godzące w interesy konsumentów w takim samym stopniu, jak stosowanie klauzuli identycznej, co wpisana do rejestru (uzasadnienie uchwały SN z 13 lipca 2006 r., III SZP 3/06, OSNP 2007, nr 1 – 2, poz. 35). W związku z tym również kolejny przedsiębiorca posługujący się zbliżoną klauzulą do klauzuli wpisanej do rejestru może naruszyć zbiorowe interesy konsumentów.
Należy podkreślić, iż zakwestionowane przez SOKiK klauzule zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, jednakże w rejestrze tym figurują wyłącznie te klauzule, brak jest natomiast uzasadnień, czy choćby podstawowych motywów rozstrzygnięć sądowych. W związku z tym należy się spodziewać, iż w powszechnym obrocie konsumenci będę kwestionować jakiekolwiek zapisy o odpłatności za usługi edukacyjne w czasie przerwy wakacyjnej mimo tego, iż – jak wynika z uzasadnienia wyroku SOKiK z 26 listopada 2009 r. – sąd uznał przedmiotową klauzulę za niedozwoloną tylko z powodu możliwości odczytania jej łącznie z innym postanowieniem statutu (stanowiącego de facto część umowy), zgodnie z którym przerwa wakacyjna mogła trwać, zależnie od woli dyrektora przedszkola, od 14 do 60 dni.
Ważne!
Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów przy wydawaniu orzeczeń o uznaniu klauzuli za niedozwoloną powinien uwzględniać szerszy kontekst ekonomiczny i specyfikę działalności, której klauzula dotyczy