Nie ma kompleksowych przepisów regulujących zasady rewitalizacji terenów poprzemysłowych. Samorządy zainteresowane zagospodarowaniem takich terenów muszą się odwoływać do przepisów rozproszonych w wielu ustawach, rozporządzeniach, a także w dokumentach programowych Unii Europejskiej
Pomimo braku aktów prawnych regulujących całościowo kwestie dotyczące rewitalizacji terenów poprzemysłowych samorządy realizują projekty w tym zakresie. Już w poprzedniej perspektywie finansowej UE dla zainteresowanych gmin dostępne były niemałe środki na rewitalizację terenów miejskich ze Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Dzięki nim wiele gmin opracowało lokalne programy rewitalizacji, a następne wytyczne do podjęcia działań inwestycyjnych.
W obecnej perspektywie środków tych też nie brakuje. Najwięcej wolnych środków można znaleźć w Regionalnych Programach Operacyjnych. Unia Europejska nadal uznaje rewitalizację terenów poprzemysłowych za problem nierozwiązany i priorytetowy w najbliższych latach. Dane zawarte w „Polityce ekologicznej państwa na lata 2009 – 2016 roku” wskazują, że powierzchnia terenów zdegradowanych i zdewastowanych w Polsce wynosi 65 tys. ha. Z tego zrekultywowano zaledwie 1,4 tys. ha. Tylko w aglomeracji śląskiej zlokalizowanych jest ok. 140 składowisk odpadów powęglowych, które zajmują ponad 35 tys. ha, przy czym obszar niezrewitalizowany to prawie 27 tys. ha.

Na podstawie uchwały

Z reguły samorządy prowadzą rewitalizację na podstawie sporządzonego we własnym zakresie programu, który przyjmowany jest na podstawie uchwały podjętej przez lokalne władze. Podstawą dla programu są lokalne dokumenty strategiczne: plan rozwoju lokalnego, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, wieloletni plan inwestycyjny, plan finansowy czy strategia rozwoju gminy. To są podstawowe instrumenty dla programu – określają z jednej strony bowiem stan dzisiejszy, wizję i misję gminy, a z drugiej wyznaczają kierunki działań w najbliższych latach. Obowiązek ich sporządzania wynika z przepisów prawnych.
Brakuje natomiast specjalistycznych regulacji dotyczących rewitalizacji. Lokalny program rewitalizacji tworzy się więc na podstawie przepisów rozproszonych w różnych aktach prawnych i doświadczeń innych krajów UE. Z dotychczasowego doświadczenia samorządów wynika, że projekt uchwały rewitalizacyjnej powinien określać: granice obszaru rewitalizacji, zakres badania postaw i opinii mieszkańców obszaru objętego planowaną rewitalizacją, a także zasady powoływania i odwoływania pełnomocnika ds. rewitalizacji i członków lokalnej rady ds. rewitalizacji. Najważniejszym zaś jej punktem jest zakres programu rewitalizacji i terminy realizacji.
Lokalny program rewitalizacji powinien zawierać: charakterystykę obecnej sytuacji na obszarze rewitalizacji i w bliskim sąsiedztwie (np. w mieście) oraz wyraźne wskazanie możliwości i potrzeby rewitalizacji w odwołaniu do strategicznych dokumentów dotyczących rozwoju przestrzennego i społeczno-gospodarczego miasta i regionu. Nie może oczywiście w nim zabraknąć założeń programu z wyszczególnieniem planowanych działań i celów programu. Kolejnym niezbędnym elementem programu jest plan finansowy z wyszczególnienie źródeł finansowania. Podobnie jak w przypadku uchwały samorządowej lokalny program rewitalizacji musi zawierać opis etapów jego wdrażania, monitorowania i ocen efektów.

Przygotowanie programu

Lokalny program rewitalizacji powinien wyznaczać podlegające mu obszary, zwane niekiedy obszarami problemowymi lub kryzysowymi. Przez stan kryzysowy czy problemowy na danym obszarze należy rozumieć zespół niepożądanych destrukcyjnych procesów w sferze przestrzennej, społecznej, ekonomicznej, który spowodował trwałą degradację terenu. Samorządy same muszą wyznaczyć takie obszary, biorąc pod uwagę wyniki badań i analiz, względnie informacje i wnioski zgłaszane przez podmioty uczestniczące w procesie rewitalizacji.
Określenie rodzaju zjawisk kryzysowych oraz ich zasięgu na obszarach zdegradowanych jest trudne. Z jednej strony ich poprawne wyznaczenie jest konieczne z uwagi na rozpoznanie zagrożeń, jakie stwarzają dla prawidłowego rozwoju gminy. Umożliwi to właściwy wybór kierunków działań, metod i środków dla pokonania zjawisk kryzysowych. Z drugiej mają przekonać, szczególnie radnych i opinię publiczną, o potrzebie przygotowania programu rewitalizacji.
Wykonanie specjalistycznych analiz najczęściej zlecane jest kompetentnym podmiotom – spółkom audytorskim, firmom doradczym czy instytutom naukowym. Rezultatem specjalistycznych badań jest – z reguły – obszerny materiał końcowy. Niekiedy w swojej formie i języku prezentacji jest on niezrozumiały dla radnych, a co dopiero dla społeczności lokalnej. Badania i analizy zjawisk kryzysowych pochłaniają niemało czasu i bywają kosztowne. Z tych względów materiał z badań może budzić kontrowersje i mieć niekorzystny dla sprawy wpływ na radnych, którzy mają podjąć uchwałę o przystąpieniu gminy do programu rewitalizacji. W gminach mających zdegradowane tereny poprzemysłowe można przyjąć uproszczone metody wyznaczania granic obszarów kryzysowych, np. sondażowe rozpoznania takich terenów połączone z analizą SWOT – wartości i słabości, szans i zagrożeń, jakie stwarza dany teren.



Pełnomocnik i zespół

Realizowane dotąd przez samorządy programy rewitalizacji wykorzystywały procedury sprawdzone w innych krajach UE lub wynikające z przepisów wspólnotowych. Unijne procedury opracowania programów rewitalizacji są jedynie zalecaną, a nie obowiązującą w naszym kraju formą postępowania. Na ogół przewidują one powołanie w gminie pełnomocnika i zespołu ds. rewitalizacji. Powołanie pełnomocnika ds. rewitalizacji to zadanie wójta bądź burmistrza. Do zadań takiego urzędnika należy koordynowanie pracy zespołu zadaniowego przygotowującego program. Pełnomocnik odpowiada też za wyznaczenie w gminie obszarów problemowych. Do zespołu zadaniowego powinni zostać powołani nie tylko merytoryczni pracownicy samorządowi, ale także eksperci, przedstawiciele środowisk społecznych i organizacji pozarządowych z terenu gminy. W gminach borykających się ze szczególnie trudnymi do rozwiązania problemami rewitalizacji (np. tereny pogórnicze) wójt czy burmistrz mogą wnioskować do rady gminy o powołanie specjalnej komisji ds. rewitalizacji, w skład której oprócz wyznaczonych przez radę radnych powinni wejść przedstawiciele firm kluczowych dla rozwoju gminy.
6 kroków
Rewitalizacja terenu
1 Wizja
Należy stworzyć wizję projektu i programu rewitalizacji.
2 Konsultacje
Posiadane zarysy, cele i zadania projektu programu rewitalizacji należy przedyskutować z mieszkańcami, w szczególności z przedstawicielami: biznesu, organizacjami społecznymi, liderami lokalnymi.
3 Prawo lokalne
Przed stworzeniem programu rewitalizacji rada gminy, jeżeli jeszcze nie posiada, to powinna uchwalić miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego lub co najmniej studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego.
4 Uchwała
Rada gminy, posiadając miejscowy plan zagospodarowania, może uchwalić program rewitalizacji.
5 Zezwolenia i pozwolenia
Jeszcze przed realizacją programu rewitalizacji należy zdobyć wszystkie pozwolenia wynikające z prawa budowlanego oraz zezwolenia dotyczące remontów i modernizacji nieruchomości zabytkowych.
6 Finansowanie
Środki finansowe oprócz budżetowych gmina powinna już teraz zacząć szukać w unijnych programach pomocowych na lata 2007 – 2013.
Podstawa prawna
Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2008 r. nr 25, poz. 150 z późn. zm.).
Ustawa z 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz.U. nr 75, poz. 493).