Zdarza się, że przedsiębiorstwa gospodarki komunalnej, które wykonują zadania gmin w zakresie usług cmentarnych, naruszają obowiązujące przepisy w zakresie ochrony konkurencji i konsumentów. Ich bezprawne działania polegają m.in. na zastrzeganiu, że tylko gminne firmy mogą na cmentarzu wykonywać usługi pogrzebowe, czy faworyzowaniu przez zarząd cmentarza niektórych zakładów pogrzebowych. Za takie praktyki gminom grożą kary finansowe.
Usługi związane z chowaniem zmarłych dzielą się na usługi cmentarne, które polegają na utrzymywaniu cmentarza komunalnego i wykonywaniu czynności zarządcy, oraz na usługi pogrzebowe, czyli wykopywanie grobu, transport i pochówek. Zgodnie z przepisami gminie przysługuje monopol w zakresie usług cmentarnych, związanych z utrzymaniem cmentarzy i zarządzaniem nimi. Nie oznacza to jednak wyłączności w oferowaniu usług pogrzebowych, ponieważ te mogą wykonywać inni przedsiębiorcy. Z postępowań prowadzonych przez Urząd Ochrony i Konkurencji wynika jednak, że przedsiębiorstwa gospodarki komunalnej nadużywają pozycji dominującej w zakresie usług cmentarnych poprzez powierzanie sobie na wyłączność wykonywania usług pogrzebowych. Zdaniem ekspertów w konsekwencji oznacza to, że koszty usług pogrzebowych są znacznie wyższe, niż mogłyby być w warunkach skutecznej konkurencji. Niejednokrotnie w praktyce występuje sytuacja, w której gmina pozwala świadczyć na terenie cmentarza usługi pogrzebowe tylko jednemu z zakładów pogrzebowych. Taka praktyka jest również niedopuszczalna. Samorząd gminny jako jedyny dysponent cmentarza może wpływać na rynek usług pogrzebowych, który jest ściśle związany z rynkiem usług cmentarnych.
Dopuszczalne korzyści
Gmina w związku z tytułem własności do cmentarzy, podobnie jak każdy inny właściciel, może czerpać korzyści z tych nieruchomości. Ma również prawo przekazać cmentarze w zarząd innemu podmiotowi. Nie może jednak odbywać się to kosztem ograniczania konkurencji. W praktyce występują również przypadki, gdy gmina obciąża przedsiębiorców pogrzebowych zawyżoną opłatą za korzystanie z budynków, urządzeń i wyposażenia cmentarza w celu wykonania pochówku. Gminy również nadużywają pozycji dominującej poprzez uprzywilejowanie swoich klientów w stosunku do klientów pozostałych przedsiębiorstw pogrzebowych. Polega to na rezerwacji dla nich atrakcyjniejszych kwater grzebalnych. Takie działania są niezgodne z prawem i narażają gminy na sankcje finansowe. Należy podkreślić, że na podstawie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów gminy traktowane są jako przedsiębiorcy.
Kary finansowe
W konsekwencji za praktyki naruszające konkurencję, jak m.in. nadużywanie pozycji dominującej, grożą kary. Tak wynika z art. 106 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Maksymalna wysokość kary może sięgnąć nawet 10 proc. przychodu. Takie rozwiązanie prawne wynika z tego, że jednostki samorządu zajmują pozycję, która pozwala im w znaczący sposób wpływać na sytuację przedsiębiorców działających na rynku lokalnym. Z jednej strony gmina ma uprawnienia władcze, np. jako organizator usług komunalnych decyduje o warunkach ich realizacji. Z drugiej dysponuje infrastrukturą niezbędną do prowadzenia działalności gospodarczej. Chodzi przede wszystkim o niepodejmowanie działań mogących zaburzyć konkurencję na rynku.
Usługi pogrzebowe
Ograniczanie przez gminę konkurencji na rynku usług pogrzebowych może nastąpić poprzez:
● powierzanie sobie na wyłączność wykonywania usług pogrzebowych na cmentarzu, na którym gmina jest zarządcą,
● obciążania przedsiębiorców pogrzebowych zawyżoną opłatą za korzystanie z budynków, urządzeń i wyposażenia cmentarza w celu pochówku,
● rezerwację dla klientów korzystających z usług pogrzebowych świadczonych przez określone firmy za atrakcyjniejsze kwatery grzebalne.
Podstawa prawna
Ustawa z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. nr 50, poz. 331 ze zm.).