Każde przedsięwzięcie rewitalizacyjne powinno być ujęte w lokalnym programie albo planie rewitalizacji miejscowości. Na zrealizowanie tego typu projektów gmina może pozyskać wsparcie w ramach unijnych programów operacyjnych.
Gmina ma możliwość zfinansowania projektu rewitalizacji obiektu budowlanego lub zespołu budynków ze źródeł unijnych. Przedsięwzięcie rewitalizacyjne może dotyczyć także obiektów i terenów zniszczonych przez przemysł, wojsko lub klęski żywiołowe.
Jeżeli przedsięwzięcie ma charakter lokalny lub regionalny i jego realizacja nie wymaga poniesienia dużych kosztów, to o wsparcie gmina powinna starać się z Regionalnego Programu Operacyjnego (RPO). Dodatkowo gminy mogą pozyskać dofinansowanie w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW), pod warunkiem że projekt będzie realizowany na terenach wiejskich, w miejscowości liczącej nie więcej niż 5 tys. mieszkańców. Z kolei w sytuacji, gdy projekt ma znaczenie ogólnokrajowe czy ponadregionalne, to jednostka samorządu terytorialnego może starać się o dotację z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ).
Wsparcie z regionu
Projekt realizowany przy wsparciu finansowym z RPO (także w ramach innych programów pomocowych UE) powinien swym zasięgiem obejmować kompleksowe zagospodarowanie przestrzeni publicznej rewitalizowanych terenów. Musi uwzględniać renowację budynków o wartości architektonicznej i znaczeniu historycznym. Przykładowo tylko za unijne pieniądze gmina może przeprowadzić renowację części wspólnych wielorodzinnych budynków mieszkalnych oraz zaadaptować budynki (będące własnością władz publicznych i organizacji nonprofit) na cele mieszkalne.
W większości przypadków w ramach RPO dofinansowanie projektu wynosi do 75 proc. kosztów kwalifikowanych. Należy pamiętać, że gmina do wniosku powinna dołączyć plan rewitalizacji obiektu lub lokalny program rewitalizacji. Dotacje są udzielane w formie refundacji poniesionych przez beneficjenta kosztów inwestycyjnych. Przedsięwzięcia tego typu muszą służyć jednak aktywizacji społeczności zamieszkujących obszary rewitalizowane oraz przeciwdziałać negatywnym zjawiskom społecznym, np. bezrobociu. Dodatkowo w ramach realizacji projektu powinien być zbudowany system poprawy bezpieczeństwa publicznego oraz przedsięwzięcie mające na celu walkę z przestępczością i patologiami społecznymi.
Dotacje ogólnokrajowe
Miasta i gminy na projekty rewitalizacyjne o większych kosztach kwalifikowanych i o pozaregionalnym znaczeniu projektu mogą pozyskać fundusze w ramach PO IiŚ. Dotacje na tego typu inwestycje udzielane są w ramach tzw. osi priorytetowej XI – Kultura i dziedzictwo kulturalne – w działaniach:
● 11.1 Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym,
● 11.2 Rozwój oraz poprawa stanu infrastruktury kultury o znaczeniu ponadregionalnym.
W ramach tego programu samorządy mogą liczyć na dotacje do wysokości 85 proc. kosztów kwalifikowanych przedsięwzięcia. Minimalny koszt realizacji projektu to 20 mln euro. W przypadku tego programu dofinansowanie może być wypłacane oprócz refundacji także w formie zaliczki na poczet ponoszonych przez beneficjenta w przyszłości kosztów. Jej wysokość może stanowić nawet 100 proc. przyznanych dotacji. Z reguły zaliczka będzie wypłacana w ratach (transzach). Dzięki finansowemu wsparciu z PO IiŚ można przeprowadzić rewitalizację, rewaloryzację, konserwację oraz adaptację na cele kulturalne obiektów zabytkowych. Wspomagany jest zakup i remont trwałego wyposażenia do prowadzenia działalności kulturalnej oraz na zabezpieczenie zabytków przed kradzieżą i zniszczeniem. Możliwe jest także otrzymanie wsparcia na przygotowanie kompleksowej dokumentacji technicznej niezbędnej do wnioskowania i realizacji przedsięwzięcia. Środki unijne można pozyskać również na rozbudowę, remont i przebudowę instytucji kulturalnych.
Obszary wiejskie
Gminy wiejskie oraz miejsko-wiejskie mogą ubiegać się o finansowanie przedsięwzięć rewitalizacyjnych w ramach działania Odnowa i rozwój wsi z unijnego Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Maksymalna wartość dotacji wynosi 500 tys. zł. W każdym przypadku nie może być wyższa niż 75 proc. kosztów kwalifikowanych projektu. Warunkiem uzyskania dofinansowania jest realizacja inwestycji w miejscowości liczącej do 5 tys. mieszkańców. Dodatkowo projekt musi być wpisany w lokalny plan odnowy miejscowości. Nie może on mieć jednak charakteru komercyjnego. Pomoc finansowa jest udzielana w formie refundacji poniesionych kosztów inwestycyjnych.
Dzięki środkom z tego programu możliwa jest realizacja inwestycji w zakresie przebudowy, remontu lub zakup wyposażenia obiektów pełniących funkcje publiczne, społeczno-kulturalne, rekreacyjne i sportowe. Za unijne pieniądze gmina może odnowić lub przeprowadzić proces konserwacji lokalnych pomników historycznych i budynków będących zabytkami lub miejscami pamięci.
Konieczny plan
Każdy projekt realizowany w ramach pomocy finansowej ze środków unijnych musi być wpisany w plan albo lokalny program rewitalizacji. Jednym z ważnych punktów tego planu jest charakterystyka obecnej sytuacji miasta (gminy). W dokumencie tym muszą być opisane zagadnienie dotyczące zagospodarowania przestrzennego, w tym szczegółowo sprawy z zakresu:
● charakterystyki położenia geograficznego,
● zasobów środowiska przyrodniczego,
● historii i walorów turystycznych gminy,
● podziału administracyjnego,
● struktury aktywności gospodarczej,
● uwarunkowań budżetowych realizacji projektu,
● sytuacji demograficznej, przemian społecznych i gospodarczych.
Równocześnie lokalny plan rewitalizacji powinien uwzględniać system wdrożenia i sposoby monitorowania realizacji celów wynikających z programu. Dodatkowo w założeniach gminnego programu rewitalizacji należy przeprowadzić dokładną analizę SWOT (mocne i słabe strony oraz plusy i minusy) miejscowości pod kątem rewitalizacji. Pierwszą częścią SWOT jest zidentyfikowanie tendencji występujących w otoczeniu, które mogą sprzyjać rozwojowi lokalnemu lub go spowolnić. Drugą stanowi analiza uwarunkowań wewnętrznych. Jej nadrzędnym celem jest zdefiniowanie atutów i słabości rewitalizowanego obszaru. Na tego typu uwarunkowania gmina ma bezpośredni i duży wpływ. Dlatego ich analiza jest szczególnie ważna. Na jej podstawie należy ustalić kierunki właściwych działań. Integralną częścią programu jest plan finansowy rewitalizacji, system wdrożenia oraz sposoby monitorowania, oceny i komunikacji społecznej.
Pięć etapów procedury przygotowania LPR
1. Konieczne zarządzenie
Prezydent miasta, starosta, wójt, burmistrz wydaje zarządzenie w sprawie wyznaczenia osoby, która będzie pełnomocnikiem do spraw rewitalizacji. Tym samym zarządzeniem może być powołany zespół zadaniowy do spraw rewitalizacji.
2. Komisja rady
Burmistrz, wójt, starosta lub prezydent może wnioskować do rady o powołanie w ramach rady gminy lub powiatu specjalnej komisji do spraw rewitalizacji. Komisja zostaje powołana w drodze uchwały. Komisja spośród siebie wybiera przewodniczącego, który kieruje jej pracami.
3. Ocena projektu
Zadaniem komisji do spraw rewitalizacji jest opiniowanie Lokalnego Programu Rewitalizacji przygotowanego przez zespół zadaniowy. Komisja rekomenduje program radzie gminy lub powiatu.
4. Konsultacje społeczne
Jeszcze przed uchwalaniem przez radę programu rewitalizacji powinna być przeprowadzona konsultacja z lokalną społecznością w celu ponownego uzgodnienia m.in. priorytetowych inwestycji na terenie rewitalizowanym.
5. Przyjęcie planu
Przewodniczący komisji do spraw rewitalizacji wnosi pod obrady rady gminy lub powiatu Lokalny Program Rewitalizacji. Rada przyjmuje program w drodze uchwały.