Jakie są zasady ponoszenia kosztów i opłat w postępowaniu sądowoadministracyjnym? Kto może liczyć na zwolnienie od kosztów? Jakie warunki należy spełnić? Kto decyduje o zwolnieniu?
Wniosek o zwolnienie od kosztów składa się na urzędowym formularzu. Wniosek rozpatruje wojewódzki sąd administracyjny, przed którym sprawa się toczy. Strona, która nie ma miejsca zamieszkania, pobytu lub siedziby na obszarze właściwości sądu, o którym mowa, może złożyć wniosek w innym wojewódzkim sądzie administracyjnym. Wniosek ten przesyła się niezwłocznie do sądu właściwego. Z jednej strony, jest to niewątpliwie ułatwienie dla podmiotu, która ubiega się o przyznanie zwolnienia od kosztów. Z drugiej jednak strony, takie uprawnienie może powodować dodatkową przewlekłość toczącego się postępowania.
Wniosek o zwolnienie od kosztów powinien zawierać oświadczenie strony obejmujące dokładne dane o stanie majątkowym i dochodach, a jeżeli wniosek składa osoba fizyczna, ponadto dokładne dane o stanie rodzinnym oraz oświadczenie strony o niezatrudnieniu lub niepozostawaniu w innym stosunku prawnym z adwokatem, radcą prawnym, doradcą podatkowym lub rzecznikiem patentowym. W przypadku gdy sąd uzna, że oświadczenia strony zawarte we wniosku okażą się niewystarczające do oceny jej stanu majątkowego, wzywa stronę do jego uzupełnienia. To na wnioskującym spoczywa ciężar wykazania braku możliwości pokrycia kosztów postępowania. W przypadku gdy strona nie uzupełni braków formalnych lub nie złoży wniosku na urzędowym formularzu, pozostawia się go bez rozpoznania. Zwolnienie od kosztów może polegać na całkowitym zwolnieniu od kosztów bądź na zwolnieniu częściowym. W sytuacji gdy postanowienie sądu administracyjnego nie określa zakresu zwolnienia od kosztów, przyjmuje się, iż strona została całkowicie zwolniona od kosztów, jak również ponoszenia wydatków.
Odnośnie do zasadności przyznania wnoszącemu skargę prawa do zwolnienia od kosztów sądowych sąd rozpatruje wniosek w dwóch aspektach - z uwzględnieniem z jednej strony wysokości obciążeń finansowych, jakie strona musi ponieść w konkretnym postępowaniu, z drugiej strony, jej możliwości finansowych. Tak więc warunkiem zwolnienia od kosztów sądowych jest z jednej strony, wykazanie, że na stronie ciąży obowiązek uiszczenia konkretnych opłat sądowych, a z drugiej, że nie może ich uiścić bez uszczerbku dla siebie i swej rodziny. Zwolnienia od kosztów sądowych to w istocie pomoc państwa dla osób, które z uwagi na ich trudną sytuację materialną nie mogą uiścić kosztów bez wywołania uszczerbku w koniecznych kosztach utrzymania siebie i rodziny. Ubiegający się o taką pomoc winien więc w każdym wypadku poczynić oszczędności we własnych wydatkach, do granic zabezpieczenia koniecznych kosztów utrzymania siebie i rodziny. Dopiero gdyby poczynione w ten sposób oszczędności okazały się niewystarczające - może zwrócić się o pomoc państwa. Tak więc strona składająca wniosek powinna wykazać, że dla wydatków związanych z prowadzeniem postępowania strona nie mogła znaleźć pokrycie kosztów w swych dochodach przez odpowiednie ograniczenie innych wydatków niebędących niezbędnymi dla utrzymania.
PODSTAWA PRAWNA
• Rozporządzenie Rady Ministrów z 16 grudnia 2003 r. w sprawie określenia wzoru i sposobu udostępnienia urzędowego formularza wniosku o przyznanie prawa pomocy w postępowaniu przed sądami administracyjnymi oraz sposobu dokumentowania stanu majątkowego, dochodów lub stanu rodzinnego wnioskodawcy (Dz.U. nr 227, poz. 2245).

BARTOSZ FRĄCZYK, radca prawny, partner w Kancelarii Frączyk & Frączyk w Krakowie