dr BOGDAN FISCHER
radca prawny i partner w Chałas i Wspólnicy Kancelaria Prawna
Programy komputerowe podlegają co do zasady ochronie tak samo jak utwory literackie. Przepisy prawa autorskiego wprowadzają jednak wiele odmienności, które mogą mieć istotne znaczenie dla zajmujących się ich produkcją przedsiębiorców. Zakres ochrony technicznych i intelektualnych elementów programu komputerowego może mieć duże znaczenie w walce z rynkowymi konkurentami, którzy często próbują czerpać bezpodstawne korzyści wykorzystując cudze rozwiązania informatyczne.

Forma oprogramowania

Producenci programów komputerowych powinni pamiętać, że ochronie prawnej mogą podlegać zarówno forma, jak i treść oprogramowania. Aby jednak było to możliwe, program komputerowy musi spełniać określone ustawowo cechy. Zgodnie z art. 74 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych – ochrona przyznana programowi komputerowemu obejmuje wszystkie formy jego wyrażenia, jak np. schemat blokowy programu, dokumentacja projektowa, kod programu.
Przyjmuje się, że granicą ochrony jest idea i zasada będąca elementem programu. Chronione są one jedynie w sposób pośredni poprzez ograniczenie możliwości dekompilowania oprogramowania (odtworzenie przybliżonej postaci źródłowej programu na podstawie jego kodu wynikowego) przez użytkownika. Chociaż sam pomysł wykorzystania systemu komputerowego do rozwiązania danego zadania jest jego niepodlegającą ochronie prawnej ideą, to wszystko, co temu celowi służy, może podlegać ochronie. Trudność polega na wyznaczeniu granicy między niechronioną ideą, pomysłem czy zasadą działania programu komputerowego, a jego chronioną treścią czy formą.
W doktrynie prawa autorskiego zwraca się uwagę na wyróżnienie elementów tekstowych (w znaczeniu konkretnego przedstawienia ciągu instrukcji) i elementów pozatekstowych programu (np. język programowania, algorytm). Pierwsze podlegają skutecznej ochronie prawa autorskiego, natomiast drugie z wymienionych elementów ze względu na brak znamion twórczych o indywidualnym charakterze z takiej ochrony nie korzystają.



Wkład twórczy autora

Przeanalizowania wymagają elementy programu komputerowego przesądzające o jego uznaniu za utwór. Należy rozpatrzyć, czy utwór cechuje indywidualność, która z punktu widzenia tworzenia oprogramowania przez autora programu uwzględnia jego wkład twórczy w powstanie utworu, a nie nowość w znaczeniu obiektywnym. Skala twórczości pozostaje bez znaczenia. Dopuszcza się wręcz możliwość ochrony dwóch takich samych (ale nie tych samych) programów komputerowych, jeśli ich twórcy kreowali je w sposób niezależny od siebie. Aby program komputerowy mógł zostać objęty ochroną prawnoautorską, musi spełniać przesłanki oryginalności oraz indywidualności. Przy czym poprzez oryginalność rozumie się cechę samodzielnej twórczości. Natomiast o indywidualnym charakterze przesądza wyjątkowość na tyle intensywna, że wpływa na jednorazowość i niepowtarzalność wytworu.
Drugą przesłanką jest kwestia ustalenia programu komputerowego. Oznacza to stworzenie możliwości innym osobom zapoznania się z utworem. Mimo iż nie ma tu znaczenia jego uprzednie utrwalenie, w przypadku oprogramowania ustalenie będzie łączyło się najczęściej z utrwaleniem na nośniku materialnym. Dla powstania ochrony bez znaczenia jest fakt, czy mamy do czynienia z tzw. skończoną wersją programu (czyli, czy można go uruchomić, czy działa poprawnie). Nawet jeśli jest on wadliwy, to może być traktowany jako utwór niedokończony korzystający z ochrony prawnoautorskiej.

Dozwolony użytek programu

Przy korzystaniu z programów komputerowych należy zwrócić uwagę na odmienność regulacji w zakresie dozwolonego użytku, która doznaje w tym przypadku szczególnych ograniczeń. Z uwagi na specyfikę przedmiotu ochrony podyktowaną użytkowym charakterem programu komputerowego z jego regulacji wyłączony został dozwolony użytek prywatny. Użytek publiczny natomiast uległ znacznemu ograniczeniu.
Wyznaczenie granic majątkowych praw autorskich do programu komputerowego określa możliwość udzielania upoważnień do korzystania. Mogą one obejmować m.in. prawo do trwałego lub czasowego zwielokrotnienia programu komputerowego w całości lub w części jakimikolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie, tłumaczenia, przystosowywania, zmiany układu lub jakichkolwiek innych zmian w programie komputerowym, z zachowaniem praw osoby, która tych zmian dokonała.
Podstawa prawna
Ustawa z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz. U. z 2000 r. nr 80, poz. 904 ze zm.).