Ograniczone prawa rzeczowe są majątkowymi prawami cywilnymi, których przedmiot stanowi rzecz. Ich katalog jest zamknięty.

Czym są ograniczone prawa rzeczowe?

Ograniczone prawa rzeczowe to tzw. prawa na rzeczy cudzej. Zgodnie z Kodeksem cywilnym należą do nich: użytkowanie, służebność, zastaw, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu oraz hipoteka. Polegają one na korzystaniu z rzeczy, gwarantując władztwo nad nimi uprawnionemu (użytkowanie, służebność, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu) lub zapewniają możliwość zaspokojenia wierzytelności z rzeczy obciążonej (hipoteka i zastaw).

Katalog

Katalog ograniczonych praw rzeczowych jest zamknięty i tworzą go:

  • użytkowanie,
  • służebność,
  • zastaw,
  • spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu,
  • hipoteka

Czym charakteryzują się ograniczone prawa rzeczowe?

Specyfika opisywanych praw wyraża się w fakcie, że:

  • są prawami majątkowymi,
  • dotyczą one rzeczy, tylko w wyjątkowych przypadkach ich przedmiot stanowią prawa,
  • mają bezwzględny charakter - są skuteczne względem wszystkich osób. Przysługują wyłącznie uprawnionemu, co powinno być uszanowane przez osoby postronne zobowiązane do nieingerowania w ich obszar.

Jak powstaje ograniczone prawo rzeczowe?

Ograniczone prawo rzeczowe może powstać w wyniku:

  • umowy właściciela z osobą, która to prawo nabywa (np. hipoteka, zastaw),
  • orzeczenia sądowego (np. w przypadku ustanowienia służebności gruntowej),
  • decyzji administracyjnej (np. służebność drogi koniecznej przy podziale nieruchomości),
  • zasiedzenia (w przypadku służebności gruntowych).

Ograniczone prawo rzeczowe może być przeniesione na inną osobę. Jeśli dotyczy nieruchomości, potrzebna jest umowa między uprawnionym a nabywcą, natomiast w sytuacji, gdy zostało ujawnione w księdze wieczystej – wpis do księgi (chyba że przepis szczególny stanowi inaczej).

Kiedy prawo rzeczowe wygasa?

Ograniczone prawo rzeczowe wygasa:

  • w razie wygaśnięcia zabezpieczonej tym prawem wierzytelności,
  • jeśli uprawniony zrzeknie się go – oświadczenie o zrzeczeniu się prawa powinno być złożone właścicielowi rzeczy obciążonej; jeśli prawo było ujawnione w księdze wieczystej – do jego wygaśnięcia potrzebne jest też wykreślenie z księgi wieczystej,
  • jeżeli ten, komu prawo takie przysługuje, nabędzie własność rzeczy obciążonej,
  • jeśli jest prawem terminowym – po upływie terminu, na jaki zostało ustanowione (np. użytkowanie),
  • wskutek jego niewykonania przez 10 lat (dotyczy użytkowania i służebności gruntowej),
  • z chwilą śmierci uprawnionego (służebność osobista),
  • z mocy wyroku sądowego, decyzji administracyjnej.

Czym jest pierwszeństwo praw rzeczowych?

Jeśli kilka ograniczonych praw rzeczowych obciąża tę samą rzecz, prawo powstałe później nie może być wykonywane z uszczerbkiem dla prawa powstałego wcześniej. Pierwszeństwo praw może być zmienione, ale potrzebna jest do tego umowa między osobą, której prawo ma ustąpić pierwszeństwa, a osobą, której prawo ma to pierwszeństwo uzyskać. Jeżeli chociaż jedno z tych praw ujawniono w księdze wieczystej, potrzebny jest także wpis do księgi.