Zmiany w postępowaniu sądowym dla przedsiębiorców. Nowe postępowanie w sprawach gospodarczych

Jakie sprawy są sprawami gospodarczymi

Zgodnie z art. 4582 § 1 KPC sprawami gospodarczymi są sprawy:
1) ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej (choćby którakolwiek ze stron zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej);
2) ze stosunku spółki oraz dotyczące roszczeń, o których mowa w art. 291-300 i art. 479-490 ustawy z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2019 r. poz. 505);
3) przeciwko przedsiębiorcom o zaniechanie naruszania środowiska i przywrócenie do stanu poprzedniego lub o naprawienie szkody z tym związanej oraz o zakazanie albo ograniczenie działalności zagrażającej środowisku;
4) z umów o roboty budowlane oraz ze związanych z procesem budowlanym umów służących wykonaniu robót budowlanych;
5) z umów leasingu;
6) przeciwko osobom odpowiadającym za dług przedsiębiorcy, także posiłkowo lub solidarnie, z mocy prawa lub czynności prawnej;
7) między organami przedsiębiorstwa państwowego;
8) między przedsiębiorstwem państwowym lub jego organami a jego organem założycielskim lub organem sprawującym nadzór;
9) z zakresu prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego;
10) o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu, którym jest orzeczenie sądu gospodarczego prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu albo ugoda zawarta przed tym sądem;
11) o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego opartego na prawomocnym lub podlegającym natychmiastowemu wykonaniu orzeczeniu sądu gospodarczego albo ugodzie zawartej przed tym sądem.
W § 2 w/w przepisu wskazane zostało natomiast że nie są sprawami gospodarczymi sprawy o:
1) podział majątku wspólnego wspólników spółki cywilnej po jej ustaniu;
2) wierzytelność nabytą od osoby niebędącej przedsiębiorcą, chyba że wierzytelność ta powstała ze stosunku prawnego w zakresie działalności gospodarczej prowadzonej przez wszystkie jego strony.

Obowiązek wskazywania adresów elektronicznych powoda i pozwanego

Jednym nowych wymagań procesowych jest obowiązek wskazania w pozwie adresu poczty elektronicznej powoda lub zamieszczenie oświadczenia, że powód nie posiada takiego adresu. Również pozwany w pierwszym piśmie procesowym, wniesionym do sądu po doręczeniu mu odpisu pozwu, winien wskazać adres e-mail lub złożyć oświadczenie że adresu takiego nie posiada. Niespełnienie powyższych wymogów uznaje się za brak formalny pisma, który uniemożliwia nadanie mu prawidłowego biegu.

Prekluzja dowodowa

Istotnym przepisem postępowania gospodarczego jest art. 4585 KPC wprowadzający prekluzję dowodową. Prekluzja dowodowa polega na tym, że konkretny przepis prawa określa, kiedy sąd zobowiązany jest pominąć twierdzenia i dowody przytoczone przez stronę. W nowym postępowaniu w sprawach gospodarczych powód ma obowiązek powołać wszystkie twierdzenia i dowody już w pozwie, a pozwany w odpowiedzi na pozew. Przepisy przewidują ponadto, że strona, która nie jest reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, otrzyma z sądu stosowne pouczenie wraz z wezwaniem, by w wyznaczonym terminie, nie krótszym niż tydzień, przedstawiła swoje kompleksowe stanowisko w sprawie. Zasadniczo zatem twierdzenia i dowody powołane z naruszeniem wyżej opisanych reguł nie będą mogły być przez sąd brane pod uwagę przy ocenianiu sprawy i wydawaniu wyroku. Wyjątkowo, twierdzenia i dowody na ich poparcie, nie zostaną przez sąd pominięte, jeżeli strona uprawdopodobni (przekona sąd w wysokim stopniu), że powołanie ich w wyznaczonym terminie nie było możliwe albo że potrzeba ich powołania wynikła na późniejszym etapie sprawy. W takim przypadku strona ma obowiązek powołać dodatkowe twierdzenia i dowody w dwutygodniowym terminie liczonym od dnia, w którym powołanie twierdzeń i dowodów stało się możliwe lub wynikła potrzeba ich powołania.

Możliwość wyłączenia rygorów postępowania gospodarczego

Na gruncie nowych przepisów, przedsiębiorcy będący osobami fizycznymi oraz podmioty nie będące przedsiębiorcami, a których sprawy przepisy kwalifikują jako gospodarcze, uzyskali możliwość złożenia wniosku o przeprowadzenie sprawy gospodarczej z pominięciem sformalizowanych rygorów tego postępowania. Zgodnie z nowymi przepisami, o uprawnieniu wynikającym z art. 458 6 § 1 KPC (wniosek o wyłączenie sprawy z postępowania gospodarczego) strona której nie reprezentuje profesjonalny pełnomocnik (np. adwokat lub radca prawny), powinna zostać przez sąd pouczona. Wniosek strony o rozpoznanie jej sprawy z pominięciem przepisów postępowania gospodarczego nie wymaga żadnej szczególnej argumentacji ani przytaczania dodatkowych dowodów. Sąd otrzymując taki wniosek od podmiotu uprawnionego jest związany jego żądaniem.

Umowa dowodowa

Nowe przepisy dają stronom możliwość umownego ograniczenia zakresu postępowania dowodowego. W uproszczeniu można powiedzieć, że strony ustalą między sobą jakich konkretnie dowodów (np. z jakich dokumentów) nie będą mogły przed sądem przeprowadzić jeśli konkretna sprawa do sądu trafi. Co istotne, umowa dowodowa może działać tylko w jedną stronę tj. w stronę ograniczania materiału dowodowego, nie zaś w stronę jego definiowania, określania kolejności przeprowadzania dowodów, czy nadawania pewnym dowodom wyższej mocy niż innym. Umowa dowodowa może dotyczyć wyłączenie postępowania sądowego w sprawie wynikłej na gruncie konkretnej umowy zawartej między stronami w ramach prowadzonej aktywności rynkowej, np. konkretnej umowy o roboty budowlane, przy czym umowa taka może dotyczyć konkretnej sprawy (o konkretne roszczenie) a nie wszelkich spraw, które mogą wyniknąć z danej umowy, a dotyczyć całkowicie odmiennych roszczeń. Umowa dowodowa nie może dotyczyć sporów mających swe źródło nie w umowie zawartej między stronami, lecz w innym zdarzeniu, z którym związany jest spór (np. czyn niedozwolony). Przepisy określają też formę umowy dowodowej oraz ograniczenia co do jej treść. Otóż, umowa dowodowa może być zwarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności lub ustnie przed sądem. Jeśli między stornami doszło do zawarcia kilku umów dowodowych i pojawią się wątpliwości co do ich interpretacji, przyjmuje się, że umowa nowsza (zawarta później) utrzymuje w mocy te postanowienia umowy starszej (zawartej wcześniej), które da się pogodzić z postanowieniami umowy nowszej. Nieważna będzie umowa dowodowa zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Dowody które strony wyłączyły na mocy umowy, nie będą mogły być dopuszczone przez sąd z urzędu.

Wyłączenie niektórych instytucji procesowych

Przepisy nowego postępowania w sprawach gospodarczych wyłączają wprost stosowanie następujących instytucji procesowych, funkcjonujących na gruncie „zwykłego” postępowania cywilnego:

a) w postępowaniu gospodarczym, niedopuszczane będzie wniesienie powództwa wzajemnego.

b) w sprawie prowadzonej w trybie gospodarczym, nie będzie można występować z nowymi roszczeniami zamiast lub obok roszczenia dotychczasowego. Zakaz ten nie obejmie jednak sytuacji, w której z uwagi na zmianę okoliczności sprawy powód zażąda zamiast pierwotnego przedmiotu sporu, jego równowartości lub innego przedmiotu. Dodatkowo powyższym zakazem nie jest objęte rozszerzenie żądania o świadczenia za kolejne okresy, w przypadku świadczeń powtarzających się.

c) sąd nie będzie stosował przepisów art. 194-196 i 198 KPC dotyczących zmian w zakresie stron sprawy. Mówiąc w dużym uproszczeniu, przepisy te regulują działania sądu oraz stron procesu, jeżeli po wniesieniu pozwu wyjdą na jaw nieprawidłowości w zakresie wskazania pozwanych lub dotyczące samego powoda Przykładowo, gdy okaże się, że sprawa wniesiona została przeciwko innej osobie niż ta która w rzeczywistości powinna być stroną, czy też gdy okaże się że osoba która wniosła sprawę do sądu, nie powinna występować w charakterze powoda. Skutki błędów w tym zakresie nie będą mogły być naprawione w trybie art. 194 – 196 i 198 KPC.

d) wyłączona zostaje możliwość zawieszenia spawy przez sąd z urzędu w sytuacji niestawiennictwa obu stron na rozprawie oraz w razie niestawiennictwa powoda, gdy nie żądał on rozpoznania sprawy w jego nieobecności, a pozwany nie zgłosił wniosku o rozpoznanie sprawy.

e) postępowanie gospodarcze wyłącza możliwość zgłoszenia przez pozwanego wniosku o przekazanie do sądu okręgowego spawy prowadzonej przed sądem rejonowym, w sytuacji, gdy pozwany wytoczył przeciwko powodowi przed sądem okręgowym inne powództwo, ale wpływające na roszczenie powoda bądź dlatego, że ma z nim związek, bądź dlatego, że roszczenia stron nadają się do potrącenia.

Ograniczenie dowodu ze świadków oraz rola dowodu z dokumentu

Dowód z zeznań świadków sąd może dopuścić jedynie wtedy, gdy po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. W postępowaniu gospodarczym zatem dowód z zeznań świadków może być przeprowadzany wyjątkowo. Ustawodawca w nowym postępowaniu gospodarczym dał więc prymat innym środkom dowodowym, przede wszystkim dowodom z dokumentów. Stosownie natomiast do art. 458 11 KPC, czynność strony, w szczególności oświadczenie woli lub wiedzy, z którą prawo łączy nabycie, utratę lub zmianę uprawnienia strony w zakresie danego stosunku prawnego, może być wykazana tylko dokumentem (w rozumieniu art. 773 Kodeksu cywilnego - „Dokumentem jest nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jego treścią”), chyba że strona wykaże, że nie może przedstawić dokumentu z przyczyn od niej niezależnych.

Niewykorzystanie możliwości rozwiązania sporu poza sądem, a koszty procesu

Ustawodawca wprowadził do postępowania gospodarczego regulację zgodnie z którą niezależnie od wyniku sprawy sąd może obciążyć kosztami procesu w całości lub części stronę, która przed wytoczeniem powództwa zaniechała próby dobrowolnego rozwiązania sporu, uchyliła się od udziału w niej lub uczestniczyła w niej w złej wierze i przez to przyczyniła się do zbędnego wytoczenia powództwa lub wadliwego określenia przedmiotu sprawy. Mając na względzie powyższe warto przed wystąpieniem na drogę sądową w trybie postępowania gospodarczego podjąć realną próbę ugodowego zakończenia sprawy.

Wyrok jako tytuł zabezpieczenia

Nieprawomocny wyrok sądu pierwszej instancji wydany w postępowaniu w prawach gospodarczych zasądzający świadczenie w pieniądzu lub w rzeczach zamiennych, stanowi tytuł zabezpieczenia wykonalny bez nadawania mu klauzuli wykonalności.