Subskrybuj nas na Youtube
Ministerstwo Kultury: domy aukcyjne, antykwariaty, a także kolekcjonerzy zawodowo zajmujący się handlem sztuką będą musieli prowadzić księgi ewidencyjne zabytków, których wartość przekracza 10 tys. zł. I to już od 6 grudnia. Za niedopełnienie obowiązków grozi grzywna nawet 5 tys. zł.
/>
Nowy obowiązek prowadzenia ksiąg ewidencyjnych zabytków znajdzie się w art. 59a nowo dodanym do ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2014 r. poz. 1446, ze zm.; dalej: u.o.z.) na mocy ustawy z 25 maja 2017 r. o restytucji narodowych dóbr kultury (Dz.U. poz. 1086). Wejdzie on w życie 6 grudnia 2017 r.
Uzasadniając wprowadzenie nowych regulacji, ustawodawca powołuje się na dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2014/60 z 15 maja 2014 r. w sprawie zwrotu dóbr kultury wyprowadzonych niezgodnie z prawem z terytorium państwa członkowskiego, zmieniającą rozporządzenie (UE) nr 1024/2012 (Dz.Urz. UE L 159, s. 1), która w preambule wprowadza w szczególności obowiązek zapewnienia, by wszyscy uczestnicy rynku wykazywali ostrożność i staranność przy transakcjach dotyczących dóbr kultury. Polski ustawodawca realizując unijne cele w zakresie zapobiegania i zwalczania nielegalnego obrotu dobrami kultury, zdecydował się na nałożenie obowiązku prowadzenia księgi ewidencyjnej zabytków.
KOGO DOTYCZY
Zgodnie z brzmieniem art. 59a u.o.z. nowe obowiązki realizować mają „podmioty gospodarcze wyspecjalizowane w zakresie obrotu zabytkami na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”. Z pewnością nowe zadania dotyczyć będą zatem: domów aukcyjnych, galerii, antykwariatów i handlarzy dziełami sztuki. Pamiętajmy jednak, że przed byciem uznanym za podmiot gospodarczy czy przedsiębiorcę nie chroni brak formalnej działalności gospodarczej, a więc w obecnej sytuacji również prywatne osoby angażujące się zawodowo w handel sztuką mogą zostać uznane za kwalifikujące się do tej kategorii. [stanowisko Ministerstwa Kultury]
CO PODLEGA WPISOWI
W księdze ewidencyjnej powinny być ujmowane zabytki o wartości powyżej 10 000 zł. Polski ustawodawca odszedł od unijnego pojęcia „dóbr kultury”, używając w ustawie węziej rozumianego kryterium zabytku, którym zgodnie z definicją zawartą w art. 3 pkt 1 u.o.z. jest dzieło człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Taka definicja zabytku stawia zatem w trudnej sytuacji podmioty handlujące sztuką, które muszą same dokonać rozstrzygnięcia, co nim jest, a co nie.
Coraz częściej w branży handlu sztuką pojawiają się w tej sytuacji głosy, że dodatkowe obowiązki ewidencyjne i informacyjne związane z obrotem zabytkami wpłyną na większe zainteresowanie sztuką współczesną (co do której nie ma obowiązku prowadzania ksiąg ewidencyjnych).
BOGATA ZAWARTOŚĆ
Księga ewidencyjna powinna zawierać przede wszystkim dane pozwalające na identyfikację i określenie wartości zabytku, a także dane: zbywcy, nabywcy, osób pośredniczących w transakcji oraz osoby, na rzecz której została dokonana ekspertyza przez podmiot ewidencyjny (a taka osobą może być np. jeden z poprzednich właścicieli danego przedmiotu). Artykuł 59a ust. 2 przewiduje, że dane osobowe obejmują: imię i nazwisko, numery NIP lub PESEL, a w odniesieniu do cudzoziemców i osób nieposiadających tych numerów – adres zamieszkania oraz serię i numer dokumentu potwierdzającego tożsamość.
Ponadto w księdze muszą się znaleźć oryginał lub odpis dokumentu poświadczającego nabycie zabytku wraz z ceną zakupu, a ponadto – Jednolitego Dokumentu Administracyjnego (SAD) lub innego dokumentu potwierdzającego dopuszczenie do obrotu w przypadku, jeżeli podmiot ten nabył zabytek poza obszarem celnym Unii Europejskiej, a także odpis faktury lub innego dokumentu poświadczającego zbycie zabytku wraz z ceną sprzedaży.
Podmiot prowadzący księgę musi pamiętać o umieszczeniu w niej również odpisu ekspertyz dotyczących danego zabytku, w szczególności ocen wskazujących czas powstania i wycenę.
Mając na względzie przeciwdziałanie obrotowi zabytków z nielegalnych źródeł, ustawa o ochronie zabytków wprowadza jako obligatoryjny element księgi również oświadczenie zbywcy dotyczące pochodzenia zabytku i sposobu nabycia go przez zbywcę. Co więcej: podmiot prowadzący księgę też będzie musiał złożyć oświadczenie wskazujące, jakie czynności powziął w celu weryfikacji, czy zabytek nie pochodzi z przestępstwa albo nie został wyprowadzony z terytorium państwa Unii Europejskiej lub państwa trzeciego z naruszeniem prawa. W oświadczeniu tym wskazać trzeba będzie informacje uzyskane z dostępnych rejestrów, wykazów i baz danych. To w zakresie prowadzących księgę leży ustalenie, czy zabytek nie znajduje się m.in. na listach utraconych dóbr kultury, czy w wykazie zabytków skradzionych lub nielegalnie wywiezionych.
WZÓR KSIĘGI
Podmioty specjalizujące się w obrocie zabytkami nie są zdane na siebie w zakresie ustalenia formy księgi ewidencyjnej. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego określi w drodze rozporządzenia wzór księgi ewidencyjnej, szczegółowy sposób jej prowadzenia i przechowywania oraz dokumentację dołączaną do księgi ewidencyjnej, uwzględniając konieczność zapewnienia przejrzystości i kompletności zapisu informacji znajdujących się w księdze ewidencyjnej, a także bezpieczeństwa danych zawartych w księdze ewidencyjnej.
Obecnie projekt rozporządzenia ministra kultury i dziedzictwa narodowego znajduje się na etapie konsultacji publicznych i w najbliższym czasie należy spodziewać się zakończenia prac nad jego treścią. Zgodnie z projektem księga składać się będzie z czterech części – informacji o obiekcie, odpowiednio informacji dotyczących nabycia i zbycia zabytku przez podmiot prowadzący księgę oraz wykazu dokumentów, ekspertyz i fotografii obiektu. Jak wynika z wstępnej wersji projektu, księga powinna mieć format A4, być wykonana w sposób trwały, a strony mają być ponumerowane oraz „zabezpieczone w sposób chroniący je przed usunięciem lub wymianą”. Wpisy poszczególnych obiektów zabytkowych mają być dokonywane chronologicznie.
DODATKOWE PRACE
Podmiot prowadzący księgę ewidencyjną jest obowiązany wydać odpis lub kopię wpisu, a także odpis lub kopię oświadczeń zbywcy oraz podmiotu prowadzącego księgę ewidencyjną. Będzie musiał to uczynić na żądanie zbywcy lub nabywcy zabytku objętego wpisem, lub osoby, na której rzecz wydał ekspertyzę objętą wpisem (art. 59a ust. 9 u.o.z.).
PROBLEM: KRÓTKI TERMIN
Projekt rozporządzenia w par. 2 ust. 3 przewiduje, że wpis do księgi może nastąpić najpóźniej w dniu następującym po dniu, w którym zaistniało zdarzenie wymagające wpisu. Każdy wpis oznaczony będzie imiennie wraz z datą przez dokonującego wpisu, którym ma osoba uprawniona do reprezentowania podmiotu lub przez niego upoważniona. Ustawodawca przewidział zatem bardzo krótkie terminy na dokonywanie wpisów, co spotkało się z krytyką w środowisku obrotu dziełami sztuki. Wskazywano bowiem, że często sam proces transakcji i dostawy dzieł do galerii trwa do kilku dni.
Warto również podkreślić, że księgę ewidencyjną podmiot obowiązany do jej prowadzenia przechowuje przez cały okres działalności.
EWIDENCJA KSIĄG EWIDENCYJNYCH
Powstaną też ewidencje ksiąg ewidencyjnych. Prowadzić będą je od grudnia wszyscy wojewódzcy konserwatorzy zabytków. Z ustawy wynika zatem kolejny obowiązek dla podmiotów handlujących zabytkami – jeszcze przed dokonaniem pierwszego wpisu w księdze ewidencyjnej należy ją przedłożyć wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków, właściwemu ze względu na siedzibę podmiotu prowadzącego ewidencję. On zaś nada księdze numer ewidencyjny. Ewidencja urzędowa będzie uwzględniać imię i nazwisko lub nazwę podmiotu prowadzącego księgę, datę nadania numeru oraz liczbę stron księgi ewidencyjnej lub jej kolejnego tomu (art. 59a ust. 11 i 12 ustawy). A to oznacza, że podmioty prowadzące księgi powinny zadbać o ich przedłożenie w celu nadania numerów, przed dokonaniem wpisów do ksiąg (czy to dotyczących informacji o zabytku, czy też transakcji). W odniesieniu do zabytków nabytych przed dniem wejścia w życie rozporządzenia w księgach nie wpisuje się jedynie informacji dotyczących nabycia zabytku (par. 2 ust. 6 projektu rozporządzenia). Obowiązki te wchodzą w życie również od 6 grudnia.
SANKCJE
Ustawa o ochronie zabytków nie przewiduje wprawdzie administracyjnych kar pieniężnych w związku z nieprowadzeniem ksiąg ewidencyjnych, ale należy zwrócić uwagę na wprowadzenie w ustawie o ochronie zabytków nowego przepisu karnego – art. 119a – zgodnie z nim podmiot, który nie prowadzi księgi ewidencyjnej albo prowadzi ją w sposób nierzetelny lub niezgodny z prawdą, podlega karze. Czyn taki jest wykroczeniem zagrożonym grzywną do 5000 zł. Warto podkreślić, że zgodnie z art. 38 kodeksu wykroczeń ukaranemu co najmniej dwukrotnie za podobne wykroczenia umyślne, który w ciągu dwóch lat od ostatniego ukarania popełnia ponownie podobne wykroczenie, można wymierzyć karę aresztu.
Prowadzenie ksiąg będzie mogła kontrolować Policja lub Krajowa Administracja Skarbowa. Będą mogły to robić na wniosek ministra do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, a także z urzędu. Zgodnie z art. 59a ust. 7 u.o.z. uprawnione będą do dokonywania czynności wyjaśniających, które mają na celu sprawdzenie wykonywania obowiązku prowadzenia księgi ewidencyjnej i prawidłowości jej prowadzenia. W takich czynnościach może wziąć również udział upoważniony przedstawiciel ministra.
KONSEKWENCJE
Na uwagę zasługuje stanowisko Stowarzyszenia Antykwariuszy i Marszandów Polskich, przedstawione w ramach konsultacji rozporządzenia ministra kultury i dziedzictwa narodowego. Przedstawiciele branży podkreślają, że próg 10 000 zł jest zbyt niski dla polskiego rynku sztuki, na którym rocznie oferowane są tysiące obiektów przekraczających wskazaną wartość. Dla wielu podmiotów trudniących się obrotem zabytkami oznaczać to będzie obowiązek ewidencjonowania setek dzieł rocznie, a w konsekwencji – konieczność zatrudniania nowych osób przeznaczonych wyłącznie do obsługi ksiąg ewidencyjnych.
WAŻNE
Główne obowiązki podmiotów gospodarczych wyspecjalizowanych w zakresie obrotu zabytkami na terytorium RP od 6 grudnia 2017 r.:
● prowadzenie księgi ewidencyjnej zabytków o wartości powyżej 10 000 zł;
● przedłożenie księgi do wojewódzkiego konserwatora zabytków przed pierwszym użyciem w celu nadania jej numeru ewidencyjnego.
Odpowiedzi Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego na pytania DGP
Jak należy rozumieć pojęcie „podmiot gospodarczy wyspecjalizowany w zakresie obrotu zabytkami” , na który zgodnie z art. 59a ust. 1 ustawy o ochronie zabytków nałożony zostanie obowiązek prowadzenia księgi ewidencyjnej zabytków? Czy pojęcie to obejmuje również np. prywatnych kolekcjonerów i podmioty zagraniczne?
Pojęcie „podmiotu gospodarczego wyspecjalizowanego w obrocie zabytkami na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej” zostało wprowadzone w art. 59 ust. 3 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami na mocy nowelizacji dokonanej na podstawie ustawy z 18 marca 2010 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 75, poz. 474). Mając na uwadze, że literalnie pojęcie to odnosi się wprost do podmiotu gospodarczego, w praktyce oznacza ono domy aukcyjne, galerie i antykwariaty, w tym podmioty zagraniczne, których działalność polega na obrocie zabytkami na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Jednocześnie należy zauważyć, że obowiązujące przepisy nie definiują pojęcia kolekcjonera. Należy więc przyjąć, że jeżeli kolekcjoner jednocześnie zawodowo będzie zajmował się handlem sztuką, będzie mógł być on traktowany jako „podmiot gospodarczy wyspecjalizowany w obrocie zabytkami na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”.
Jakimi konsekwencjami mogą skutkować czynności wyjaśniające podejmowane przez Policję i Krajową Administrację Skarbową, wskazane w art. 59a ust. 7 ustawy o ochronie zabytków?
Zgodnie art. 119a ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, dodanym na mocy ustawy z 25 maja 2017 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 1086), podmiot, który wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi nie prowadzi księgi ewidencyjnej albo prowadzi ją w sposób nierzetelny lub niezgodny z prawdą, podlega karze grzywny.
Czy podmiot prowadzący księgę ewidencyjną jest obowiązany wydać odpis lub kopię wpisu, a także odpis lub kopię oświadczeń, o których mowa w art. 59a ust. 2 pkt 7 i 8, również potencjalnemu nabywcy na jego żądanie zgodnie z w art. 59a ust. 9 ustawy o ochronie zabytków?
Przepis art. 59a ust. 9 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wymienia wśród podmiotów uprawnionych do żądania wydania odpisu lub kopii wpisu, a także odpisu lub kopii oświadczeń, o których mowa w art. 59a ust. 2 pkt 7 i 8, wyłącznie zbywcę lub nabywcę zabytku objętego wpisem oraz osobę, na której rzecz została wydana ekspertyza objęta wpisem. W związku z tym na podmiocie prowadzącym księgę ewidencyjną nie spoczywa obowiązek wydawania odpisów lub kopii wymienionych wyżej dokumentów potencjalnym nabywcom.
Kiedy planowane jest ostatecznie zakończenie prac nad rozporządzeniem ministra kultury i dziedzictwa narodowego w sprawie ksiąg ewidencyjnych prowadzonych przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą w zakresie obrotu zabytkami na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej?
Zgodnie z harmonogramem prac przewiduje się, że prace nad rozporządzeniem ministra kultury i dziedzictwa narodowego w sprawie ksiąg ewidencyjnych prowadzonych przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą w zakresie obrotu zabytkami na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zostaną zakończone do końca listopada 2017 r.
8 kluczowych elementów nowego rejestru
Księga ewidencyjna będzie musiała zawierać obowiązkowo:
1. dane umożliwiające identyfikację i określenie wartości zabytku;
2. dane zbywcy oraz nabywcy, a także osób pośredniczących w transakcji, w tym osób reprezentujących osoby prawne:
a) imię i nazwisko;
b) numer identyfikacji podatkowej (NIP) lub numer PESEL (a w odniesieniu do cudzoziemców i osób niemających numerów – adres zamieszkania oraz serię i numer dokumentu potwierdzającego tożsamość);
3. dane osoby, na rzecz której została wydana ekspertyza określająca wartość i autentyczność zabytku;
4. oryginał lub odpis dokumentu poświadczającego nabycie zabytku przez podmiot prowadzący księgę ewidencyjną wraz z ceną zakupu, a ponadto jednolitego dokumentu administracyjnego (SAD) lub innego dokumentu potwierdzającego dopuszczenie do obrotu w przypadku, jeżeli podmiot ten nabył zabytek poza obszarem celnym Unii Europejskiej;
5. odpis faktury lub innego dokumentu poświadczającego zbycie zabytku wraz z ceną sprzedaży;
6. odpis ekspertyzy, umożliwiającej identyfikację i określenie wartości zabytku;
7. oświadczenie zbywcy dotyczące pochodzenia zabytku i sposobu nabycia go przez zbywcę;
8. oświadczenie podmiotu prowadzącego księgę ewidencyjną dotyczące czynności powziętych w celu weryfikacji, czy zabytek nie pochodzi z przestępstwa ani nie został wyprowadzony z terytorium państwa Unii Europejskiej lub państwa trzeciego z naruszeniem prawa, ze wskazaniem informacji uzyskanych z dostępnych rejestrów, wykazów i baz danych.