Przesłanka ubóstwa
Warunek określający możliwość korzystania z adwokata z urzędu określony został w art. 78 § 1 kpk. Zgodnie z nim oskarżony, który nie ma obrońcy z wyboru, może żądać, aby wyznaczono mu obrońcę z urzędu, jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny.
Przypadek ten odnosi się do sytuacji, w których oskarżony chce korzystać z pomocy obrońcy, lecz go na niego nie stać. Obrońcę z urzędu wyznacza wtedy prezes sądu.
Należy zaznaczyć, że ocena dokumentów, na podstawie których określany jest stan majątkowy oskarżonego, dokonywana jest na podstawie arbitralnej i niezaskarżalnej decyzji, co jest przedmiotem toczącej się sprawy przed Trybunałem Konstytucyjnym nad legalnością niniejszego rozwiązania.
Wyrok natomiast, który został wydany z naruszeniem prawa oskarżonego do obrony, może zostać uchylony.
Aby ubiegać się o przyznanie adwokata z urzędu należy do sądu, przed którym toczy się sprawa należy złożyć odpowiedni wniosek. Dołączyć do niego należy oświadczenie o stanie majątkowym, rodzinnym oraz źródłach utrzymania. Odpowiednie formularze znajdziemy w siedzibie sądu.
W przypadku braku zameldowania w siedzibie sądu, przed którym toczy się sprawa, wniosek należy złożyć w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce zamieszkania. Wniosek ten następnie przekazany zostanie właściwemu sądowi.
Oświadczenie oraz wniosek złożony może zostać również ustnie do protokołu.
Obrona obligatoryjna
Kodeks postępowania karnego określa katalog spraw, w których korzystanie z pomocy adwokata jest obowiązkowe. W przypadku, gdy oskarżony nie posiada obrońcy z wyboru, przypisywany jest on mu z urzędu.
Obrona obligatoryjna zatem przysługuje, gdy:
• Oskarżony jest nieletni, głuchy, niemy, niewidomy, gdy zachodni uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności (art. 79 § 1 KPK),
• Sąd uzna udział obrońcy za niezbędny za względu na okoliczności utrudniające obronę (art. 79 § 2 KPK),
• Oskarżonemu zarzucane jest popełnienie zbrodni lub gdy jest pozbawiony wolności a sprawa toczy się przez Sądem Okręgowym w I instancji (art. 80 KPK),
• Postępowanie toczy się przed sądem wojskowym a oskarżonym jest żołnierz odbywający zasadniczą służbę wojskową lub pełniący służbę w charakterze kandydata na żołnierza zawodowego (art. 671 § 1 i 4 KPK),
• Postępowanie toczy się przed sądem wojskowym w sprawie przeciw żołnierzowi oskarżonemu o przestępstwo popełnione w związku z wykonaniem przez niego obowiązków służbowych poza granicami państwa (art. 671 § 1a KPK),
• Złożony był w sprawie wniosek o wznowienie postępowania a oskarżony zmarł lub zachodzą przesłanki do zawieszenia postępowania i wnioskodawca nie ma wyznaczonego obrońcy z wyboru to prezes sądu wyznacza z urzędu (art. 548 KPK).
Nieobecność oskarżonego
Obrońca musi również posiadać obrońcę z urzędu w sytuacji, gdy nie jest obecny na rozprawie, a nie ustanowił on obrońcy z wyboru i sąd postanowi ł procedować bez uczestnictwa oskarżonego w rozprawie (oskarżony pozostał w areszcie).
Taka sytuacja może mieć miejsce w ściśle określonych kategoriach spraw sądowych:
• Rozpoznanie przez sąd apelacji,
• Posiedzenie rozpatrujące zażalenie na postanowienie kończące postępowanie,
• Zażalenie na zatrzymanie osoby,
• Posiedzenie sądu odwoławczego przy rozstrzyganiu odnoście bezwzględnych przyczyn odwoławczych,
• Wydawania wyroku łącznego,
• Zarządzenia wykonania Katy wobec osoby przekazaniem w trybie Europejskiego Nakazu Aresztowania,
• Wznowionego postępowania, gdy w toku postępowania wznowieniowego zachodzi przesłanka zawieszenia tego postępowania.
Więcej o przepisach dotyczących przyznawania adwokata z urzędu w jutrzejszym wydaniu "Dziennika Gazety Prawnej".
