Czy osoba uprawniona do kontroli biletów ma prawo zatrzymać pasażera w pojeździe w sytuacji, gdy ten odmawia okazania biletu?

W mediach często nagłaśniane są przykłady – delikatnie mówiąc – niestosownego zachowania kontrolerów biletów. Zdarzają się nawet przypadki użycia siły wobec gapowiczów lub innego typu naruszenia ich nietykalności cielesnej.

Zgodnie z obowiązującymi od 1 marca 2011 r. przepisami prawa przewozowego, upoważniony kontroler, w przypadku niezapłacenia należności i nieokazania dokumentu tożsamości może „ująć podróżnego i niezwłocznie oddać go w ręce Policji lub innych organów porządkowych które mają zgodnie z przepisami prawo zatrzymania podróżnego i podjęcia czynności zmierzających do ustalenia jego tożsamości”. Podróżny powinien w takim przypadku pozostać w tramwaju albo w innym miejscu wskazanym przez kontrolera do momentu przybycia służby porządkowych.

Co to znaczy „ująć”?

Termin „ująć” użyty w ustawie rozumiany powinien być w znaczeniu tzw. ujęcia obywatelskiego. Oznacza to, iż wobec osoby, która odmawia okazania biletu lub dowodu tożsamości, możliwe jest zastosowanie przemocy jedynie w granicach niezbędnych do zapobieżenia oddaleniu się zatrzymanego. Zgodnie z niniejszym założeniem środki przymusu, które stosowane będą przez kontrolera, muszą być współmierne do konkretnego zachowania gapowicza. Nie będzie zatem zgodne z prawem nawet dotykanie osoby nieposiadającej biletu w momencie, gdy ta wykonuje polecenia kontrolera. Sytuacje, w których kontroler nie zastosuje się do zasad określających zatrzymanie obywatelskie, mogą być uznane za czyny bezprawne.

Kiedy można zatrzymać pasażera?

W przepisach znajdziemy ściśle określone przesłanki, które dopuszczają dokonanie zatrzymania podróżującego „na gapę” pasażera. Takie zatrzymanie może nastąpić jedynie w sytuacji, gdy pasażer odmawia zapłaty należności za przewóz i opłaty dodatkowej (pod warunkiem, że kontroler jest upoważniony do ich pobierania), nie okazuje dokumentu tożsamości oraz zamierza opuścić miejsce kontroli albo miejsce wskazane przez kontrolera.

Przesłanki uprawniające kontrolera do dokonania zatrzymania obywatelskiego muszą być spełnione łączne. Wypełniające te przesłanki zachowanie pasażera stanowić będzie wykroczenie zagrożone karą grzywny.

Co grozi kontrolerowi za przekroczenie uprawnień?

W sytuacji, gdy kontroler biletów przekroczy granicę obywatelskiego zatrzymania, może ponieść odpowiedzialność cywilną za wyrządzoną szkodę w majątku oraz z tytułu zadośćuczynienia za doznane krzywdy - zarówno te fizyczne jak i psychiczne. Pasażer, który chce dochodzić swoich praw przed sądem, powinien zgłosić zaistniałą sytuację na komisariacie Policji.