Zwrot kosztów podróży oraz utraconego zarobku przysługuje świadkom zeznającym nie tylko w trakcie postępowania sądowego, lecz również w postępowaniu przygotowawczym. Mówi o tym art. 618a kodeksu postępowania karnego, który wszedł w życie 5 listopada ubiegłego roku. Zgodnie z nim o zwrot kosztów ubiegać się mogą zarówno świadkowie (jeśli nie są w stanie sami dotrzeć do sądu, to także ich opiekunowie), jak i biegli, specjaliści czy tłumacze. Wystarczy, że złożą odpowiedni wniosek w terminie trzech dni od dnia zakończenia czynności z ich udziałem.
Oczywiście najpierw muszą jednak wiedzieć, że taka możliwość istnieje. Tymczasem okazuje się, że o ile w postępowaniach sądowych zeznający są informowani o takiej możliwości, to – jak zauważa rzecznik praw obywatelskich – w przypadku policji nie jest to normą.
„Organy błędnie uznają, przykładowo, że dyspozycja z art. 618k par. 1 k.p.k. nie precyzuje jednoznacznie, że świadek powinien być pouczony przez prowadzącego postępowanie o prawie i sposobie zgłaszania wniosku o zwrot należności, oraz o skutkach niezachowania wskazanego terminu” – pisze Stanisław Trociuk, zastępca RPO, w wystąpieniu do Ministerstwa Sprawiedliwości. Jednocześnie, jak podkreśla, policjanci zapewniają, że gdyby osoba składająca zeznania zapytała prowadzącego postępowanie, czy przysługuje jej zwrot kosztów, to powinna być o tym pouczona. „(...) Zastosowanie obowiązującego przepisu uznaje się za możliwe w sytuacji, gdy uprawniony sam wykaże zainteresowanie odnośnie zwrotu kosztów” – wyjaśnia RPO. Tymczasem w art. 618k par. 4 wyraźnie wskazano, że świadkowie, biegli, tłumacze etc., powinni być o tych prawach pouczeni.
Skoro więc praktyka organów ścigania nie jest jednolita, to RPO proponuje, aby pouczenie o prawie ubiegania się o zwrot kosztów podróży oraz utraconego zarobku znajdowało się na druku wezwania świadka do stawiennictwa. Przykładowo druk wezwania do sądu takie pouczenie zawiera, dlatego na tym etapie procesu problem ten nie występuje. Co więcej, zdaniem RPO policjanci powinni pouczać osoby wzywane na przesłuchania także w przypadku kontaktu telefonicznego, tak aby wezwani świadkowie wiedzieli, że mają np. zachować bilet potwierdzający poniesione koszty.
RPO zwraca też uwagę, że trzydniowy termin na złożenie wniosku może być niewystarczający dla przedłożenia dokumentów potwierdzających utratę zarobków.
Minister sprawiedliwości Marek Biernacki w pierwszych słowach po odebraniu teki ministra zapowiedział zmiany w prawie zwiększające ochronę świadków i zapewnienie lepszego informowania o przysługujących im prawach. Projekt w najbliższych dniach trafi do uzgodnień międzyresortowych i konsultacji społecznych.
