Ochrona praw obywateli w UE to ogólny priorytet w obszarze wymiaru sprawiedliwości. Ma być on realizowany w zakresie współpracy sądowej w sprawach cywilnych, karnych oraz szeroko pojętego prawa gospodarczego. Spotkanie poświęcone tej tematyce odbyło się w Ministerstwie Sprawiedliwości.
Spotkanie poświecone było tematyce Polskiej Prezydencji w Radzie Unii Europejskiej, podczas którego poznaliśmy przedstawicieli resortu, którzy odegrają największą rolę w przygotowaniach do tego znaczącego dla Polski okresu. W trakcie spotkania, oprócz przedstawienia priorytetów MS na okres prezydencji, poruszono również tematykę działań Ministerstwa w sprawie orzeczeń ETPC wobec Polski.
Główne kierunki działań
Od 1 lipca do 31 grudnia 2011 roku, Polska będzie przewodniczyć pracom Rady Unii Europejskiej. Jako gospodarz wielu unijnych wydarzeń, Polska będzie odgrywała ważną rolę na każdym polu aktywności UE. Ministerstwo Sprawiedliwości podczas sprawowania Prezydencji zamierza skoncentrować się m.in. na uproszczeniu wykonywania przysługujących obywatelom praw w sferze majątkowej oraz wzmocnieniu praw procesowych i pozaprocesowych ofiar przestępstw. Ponadto, priorytetem będzie dalsza realizacja przyjętego przez Prezydencję szwedzką Programu Sztokholmskiego zawierającego działania służące rozwijaniu przestrzeni bezpieczeństwa, sprawiedliwości i wolności w Europie.
Ministerstwo przeprowadziło szereg konsultacji z innymi krajami europejskimi. Przedstawiło priorytety Polski określone na czas polskiej Prezydencji w 10 krajach UE.
Głównymi celami Polski jest koncentracja na ochronie praw obywateli a w szczególności praw ofiar, ukończenie projektu rozporządzenia dotyczącego dziedziczenia, uregulowanie spraw dotyczących pomocy prawnej adwokata na wczesnym etapie postępowania, oraz uregulowanie spraw dotyczących transakcji zawieranych przez Internet. W związku z deklaracją współpracy z Węgrami Polska kontynuować będzie pakiet dotyczący ofiar przestępstw, którego formalne zgłoszenie odbyło się za prezydencji Węgier, a Polska będzie kontynuować jego realizację. W analogiczny sposób, Polska liczy na realizację rozpoczętych za swojej prezydencji projektów przez kolejne państwo sprawujące prezydencję po Polsce, czyli Danię. Przedstawiciele Ministerstwa Sprawiedliwości, prowadzą cały czas rozmowy z Komisją, co wpływa na zmianę wizerunku Polski z obrazu kraju sceptycznego i zdystansowanego do propozycji na obraz kraju, który sam wysuwa propozycje. Rok 2011 będzie ważnym rokiem dla realizacji projektów Komisji Europejskiej. Komisja musi mieć sygnał od kraju, który ma sprawować w tym czasie prezydencję, że projekty mają szansę na realizację. Polska zasygnalizowała już gotowość do pracy.
Problematyka transakcji w Internecie
Transakcje internetowe są dziedziną, w której przedsiębiorcy i konsumenci nie wykorzystują w pełni możliwości, jakie potencjalnie stwarza wewnętrzny rynek Unii Europejskiej. Chodzi tu o sytuacje, w których konsument z tzw. „nowego kraju Unii” nie jest w stanie nabyć przez Internet towaru oferowanego np. przez brytyjskiego przedsiębiorcę w jego sklepie internetowym.
Zgodnie z przeprowadzonymi przez Komisję Europejską badaniami, w przypadku 61 % elektronicznych ofert transgranicznych konsumenci nie mogli złożyć zamówienia i zawrzeć umowy ze względu na odmowę ze strony przedsiębiorcy świadczenia usługi w kraju konsumenta. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy są różnice w systemach prawnych państw Unii Europejskiej. Przedsiębiorcy obawiają się oferować swoje produkty w innych państwach członkowskich. Wynika to z braku zaufania do rozwiązań prawnych innego kraju. Przedsiębiorcy obawiają się istotnych kosztów ewentualnych spraw sądowych w nieznanym systemie prawnym. Jest to problemem konsumentów głównie w krajach „nowej unii”. W ocenie Ministerstwa jest to czynnik jawnie dyskryminujący.
Polska proponuje rozwiązanie
Propozycja utworzenia europejskiego prawa kontraktów pojawiła się już jakiś czas temu, jednak jest to bardzo trudny do wdrożenia projekt, ze względu na to, że kraje europejskie obawiają się ingerencji w ich prawo cywilne. Regulacje cywilne funkcjonujące w poszczególnych państwach spełniają najlepiej ich potrzeby prawne. Pozostają jednak obszary, które należy wspólnie uregulować. W tych właśnie obszarach prawa cywilnego znajduje zastosowanie autorska propozycja Polski. W ocenie Ministra Kwiatkowskiego, polska propozycja umożliwia Komisji Europejskiej „wyjście z twarzą” w związku z porzuceniem planów unifikacji prawa cywilnego.
Autorska propozycja polski, to dwudziesty ósmy reżim prawny, dotyczący wyłącznie transakcji zawieranych w Internecie. Zapobiec wzmiankowanej sytuacji jawnej dyskryminacji mogłoby wspólne, neutralne prawo podlegające jednolitej wykładnie. Prawo takie przyniosłoby korzyści zarówno dla konsumenta jak i przedsiębiorcy. Zrealizować powyższe założenie można poprzez rozporządzenie o charakterze opcjonalnym.
Odpowiedzią na problemy może być Instrument Opcjonalny w zakresie europejskiego prawa umów (tzw. Blue Button). Projekt Instrumentu Opcjonalnego w zakresie europejskiego prawa umów polega na stworzeniu wspólnych ram prawnych, które miałyby zastosowanie do umów zawieranych pomiędzy konsumentami i przedsiębiorcami w stosunkach transgranicznych, wyłącznie w ramach handlu internetowego. Takie wspólne ramy prawne, określane również jako 28 reżim prawny UE funkcjonowałyby obok istniejących 27 systemów prawnych państw członkowskich UE. Skorzystanie z możliwości wyboru prawa opcjonalnego zależałoby wyłącznie od woli umawiających się stron zawierających umowę, czyli od konsumenta i przedsiębiorcy.
W praktyce mogłoby to wyglądać tak, że na stronie internetowej przedsiębiorcy prowadzącego sprzedaż przez Internet umieszczony byłby „blue button”- „niebieski guzik”, którego naciśnięcie byłoby jednoznaczne z wyborem Instrumentu Opcjonalnego jako systemu prawa, na podstawie którego zawierana byłaby dana umowa. Poprzez taki wybór, przedsiębiorca nie musiałby się już obawiać nieznanych mu przepisów prawa wewnętrznego państwa członkowskiego, w którym mieszka konsument, a konsument uzyskiwałby dostęp do towarów oferowanych na terenie całej UE. Ministerstwo nie wyklucza ewentualnych rozszerzeń, lecz na tą chwilę projekt dotyczy tylko transakcji zawieranych przez Internet. Na skutek ustaleń Ministerstwa z Komisją, ustalono taki harmonogram rad aby pozostawić jak najwięcej czasu na negocjacje i dyskusje. W październiku Komisja ma przedstawić projekt instrumentu.
Ministerstwo zaznacza, że nie ma większych szans na wprowadzenie instrumentu do końca trwania polskiej Prezydencji, gdyż 6 miesięcy to nie jest wystarczający okres czasu, jednak liczy na to, że do tego czasu uzyskana zostanie zgoda wszystkich państw i projekt osiągnie stan gotowości do wprowadzenia instrumentu. Ministerstwo podkreśla, że jest to rozwiązanie w połowie drogi do kontrowersyjnej próby unifikacji prawa cywilnego, a co za tym idzie powinno być zadowalające dla większości państw i w trakcie konsultacji okazuje się, że coraz więcej państw przekonuje się do takiego rozwiązania. Polska ze swoją inicjatywą stoi niejako na stanowisku mediatora pomiędzy Komisją a państwami, które boją się ingerencji w system prawa cywilnego. Skutkiem wprowadzenia postulowanego przez Polską rozwiązania będzie wzmocnienie impulsu wzrostu gospodarczego we wszystkich państwach członkowskich.
Dziedziczenie w UE
Kolejnym projektem nad którym prowadzone będą prace w trakcie trwania polskiej Prezydencji jest projekt dotyczący dziedziczenia w Unii Europejskiej. Prace nad tym projektem trwają już od półtora roku i prawdopodobnie zakończą się w trakcie trwania polskiej prezydencji w Radzie UE. Przyjęcie rozporządzenia regulującego kwestie dziedziczenia, niezwykle uprości postępowanie spadkowe, w ramach którego zawarty jest jakikolwiek element zagraniczny. Dzięki rozporządzeniu, orzeczenie spadkowe jednego państwa, będzie bez nadmiernych przeszkód uznawane w drugim państwie. Instrument ten będzie odgrywał ważną rolę ze względu na duży ruch osobowy polskich obywateli do innych państw członkowskich. Jednym z jego celów jest ochrona najbliższej rodziny spadkodawcy, którą mają za zadanie zapewnić wspólne rozwiązania. Ministerstwo zwróciło uwagę na fakt iż projekt przewiduje odpowiednie zabezpieczenia mające na celu ochronę państw. Mechanizm bezpieczeństwa polega na tym, że rozporządzenie nie będzie ingerować w prawo rzeczowe państw członkowskich ( w szczególności jeżeli chodzi o zasady rejestracji). Sądy będą miały obowiązek ustalenia własności na podstawie ksiąg wieczystych. Sąd wieczysto-księgowy będzie mógł odmówić wpisu, jeżeli spadkodawca nie figurował w księdze wieczystej jako właściciel.
Europejski Certyfikat Spadkowy
Projekt przewiduje również wprowadzenie dokumentu legitymizującego spadkobiercę. Dokument taki będzie miał za zadanie udokumentowanie praw do spadku. W niektórych państwach członkowskich brak jest odpowiednich dokumentów legitymizujących spadkobiercę, takich jakie funkcjonują w Polskim systemie prawnym. Lukę tą ma wypełnić zestandaryzowany Europejski Certyfikat Spadkowy. Certyfikat ten ma być korzystny również dla Polski.
Rewizja rozporządzenia Bruksela 1- priorytet z zakresu współpracy sądowej
Rozporządzenie Bruksela 1, jest dobrze funkcjonującym fundamentem współpracy sądowej co do spraw cywilnych. Ponieważ rozporządzenie sprawdziło się, należy je tylko minimalnie ulepszyć. Można tego dokonać m.in. poprzez rezygnację z dodatkowego postępowania stwierdzającego wykonalność orzeczenia. Jest to procedura pośrednia, którą należy znieść. Posunięcie takie przyspieszy postępowanie i obniży jego koszty. Kolejnymi zmianami mają być środki obrony dłużnika w kwestii wykonywania orzeczenia w innym kraju, oraz rozszerzenie możliwości pozywania obywateli spoza UE. Należy również zlikwidować sytuacje, kiedy w tej samej sprawie prowadzone są różne postępowania. Rozporządzenie funkcjonuje sprawnie, określa zasady jurysdykcji, uznawania orzeczeń oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych. Rewizja jest potrzebna dla wzbogacenia efektu końcowego. Proponowane zmiany mogą mieć duże znaczenie np. dla polskich przedsiębiorców, ze względu na przyspieszenie egzekwowania wierzytelności od zagranicznych kontrahentów.
Projektowane rozwiązania z zakresu prawa karnego
Priorytetami Ministerstwa Sprawiedliwości w zakresie prawa karnego jest wzmocnienie poziomu ochrony obywateli Polski na terenie Unii Europejskiej. Chodzi tu zarówno o prawa ofiar jak i osób podejrzanych lub oskarżonych. Prezydencja Polski poprowadzi dyskusję nad wnioskiem Komisji Europejskiej dotyczącym stworzenia kompleksowego instrumentu ochrony ofiar przestępstw. Prezydencja będzie również skoncentrowana wokół negocjacji projektu dyrektywy o prawie do adwokata. Projekt ten ma na celu zapewnienie prawa do porady adwokata na możliwie najwcześniejszym z etapów postępowania, w celu zapewnienia uczciwego przebiegu procesu. W niektórych państwach UE, osoba zatrzymana nie ma prawa do kontaktu z adwokatem na etapie przesłuchania przez policję, lub też adwokat nie ma prawa udzielać takiej osobie jakichkolwiek wskazówek. Ministerstwo zwraca uwagę na fakt, iż osoba, która nie włada dobrze obcym językiem i która nie zna obcych zasad postępowania karnego może w takiej sytuacji zostać opacznie uznana za podejrzaną nawet jeśli nie ma do tego podstaw faktycznych.
W trakcie konsultacji z innymi krajami okazało się, że Polska ma jedne z najlepszych wyników działań podejmowanych w zakresie praw ofiar. Zdziwienie i zainteresowanie wśród niektórych przedstawicieli krajów z którymi prowadzone były konsultacje budziły np. niebieskie pokoje do przesłuchiwania dzieci. Kolejną kwestią w zakresie praw ofiar jest wprowadzenie europejskiego nakazu ochrony. W niektórych krajach członkowskich brak jest odpowiednich rozwiązań, np. przestępstwo gwałtu jest przestępstwem ściganym z urzędu, a ofiara nie może odmówić składania zeznań, a co za tym idzie nie może uniknąć powtórnej wiktymizacji.
Ministerstwo Sprawiedliwości podnosi, że w Polsce funkcjonuje wysoki standard formalny w zakresie ochrony praw ofiar. Przedstawiciele resortu podkreślali, iż pozycja Polski w UE staje się coraz bardziej stabilna.
Algorytm sposobu postępowania w sprawie wyroków ETPC
Ministerstwo przekazało również informację na temat sposobów działania w zakresie wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Ministerstwo Sprawiedliwości utworzyło na swojej stronie internetowej bazę orzeczeń ETPC dotyczących Polski. Od czasu utworzenia bazy, zamieszczono już 220 przetłumaczonych przez Ministerstwo orzeczeń.
MS analizuje komunikaty prasowe zamieszczane na stronie internetowej ETPC, celem wstępnej selekcji czy wśród spraw rozpoznawanych przez Trybunał znajdują się sprawy przeciwko Polsce, jak również szczegółowo analizuje treść wyselekcjonowanych wyroków po ich ogłoszeniu. W zakładce na stronie Ministerstw Sprawiedliwości publikowana jest informacja w zakresie aktualnego orzecznictwa Trybunału.
W zakresie wyroków wydanych przeciwko Polsce, związanych z funkcjonowaniem wymiaru sprawiedliwości, Ministerstwo dokonuje identyfikacji sądu, względnie powszechnej jednostki prokuratury oraz postępowania, którego stwierdzone naruszenie dotyczy, następnie przesyłane jest pismo informujące o fakcie wydania takiego wyroku, do prezesa właściwego sądu oraz prezesa sądu bezpośrednio przełożonego, względnie do prokuratora właściwego szczebla za pośrednictwem prokuratora nadrzędnego. Działaniami tymi zajmuje się Departament Praw Człowieka. Okresowe zestawienia obejmujące orzeczenia w sprawach wydanych przeciwko Polsce umieszczane są na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości.
Roma Opoka
Zobacz także: