SENTENCJA
Artykuł 90m ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r. nr 256, poz. 2572, nr 273, ze zm.) mówiący o zakazie przekazania uprawnień gminy z zakresu pomocy materialnej dla uczniów ośrodkom pomocy społecznej oraz art. 90p ust. 1 i ust. 2 pkt 1 oraz art. 90s ust. 1-3 ustawy o systemie oświaty mówiące o tym, że udzielanie świadczeń pomocy materialnej o charakterze socjalnym jest zadaniem własnym gminy, a także art. 90r ust. 1 ustawy o systemie oświaty mówiący o tym, że gmina otrzymuje dotację celową z budżetu państwa na dofinansowanie świadczeń pomocy materialnej - są zgodne z konstytucją.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 20 marca 2007 r.
SYGN. AKT K 35/05
STAN FAKTYCZNY
O stwierdzenie niezgodności art. 90m ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty wystąpiła Rada Miejska Inowrocławia. Zdaniem gminy artykuł ten, zakazując gminie przekazywania spraw pomocy socjalnej dla uczniów ośrodkom pomocy społecznej, narusza konstytucyjną zasadę samodzielności gminy. W swoim uzasadnieniu gmina podnosiła, że zakaz ten nie służy żadnemu rzeczywistemu interesowi publicznemu, a sposób realizacji zadania własnego winien być pozostawiony kompetencji organu samorządu. Dodatkowo zdaniem gminy zakaz ten jest nieuzasadniony, gdyż ośrodki pomocy społecznej dysponują wykwalifikowaną kadrą oraz bazą informacyjną umożliwiającą identyfikację i weryfikację potrzeb socjalnych.
Rada Miejska Inowrocławia i Rada Gminy Michałowice wystąpiły także o zbadanie zgodności z konstytucją art. 90r ust. 1 ustawy o systemie oświaty, który określa, że na dofinansowanie świadczeń socjalnych dla uczniów gmina otrzymuje dotację celową z budżetu państwa. Zdaniem wnioskodawców przepis ten narusza konstytucyjną zasadę zapewnienia odpowiedniego udziału samorządu terytorialnego w dochodach publicznych w stosunku do nałożonych nań zadań.
Ponadto Rada Gminy Michałowice wniosła o zbadanie zgodności z konstytucją art. 90p ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy o systemie oświaty, określających udzielanie pomocy stypendialnej uczniom jako zadanie własne gminy, oraz art. 90s ust. 1-3 ustawy o systemie oświaty, określającym, że stypendia za wyniki w nauce i osiągnięcia sportowe finansowane są w ramach dochodów jednostek samorządu terytorialnego.
UZASADNIENIE
Trybunał Konstytucyjny, rozpoznając wszystkie skargi łącznie, jasno stwierdził, że każdy z zaskarżonych przepisów ustawy o systemie oświaty jest zgodny z konstytucją.
Zdaniem Trybunału nie można zgodzić się z twierdzeniem Rady Miejskiej Inowrocławia, że art. 90m ust. 2 ustawy o systemie oświaty narusza zasadę samodzielności samorządu terytorialnego, bowiem zasada ta nie ma charakteru absolutnego. Jednocześnie zdaniem TK ustawodawca miał prawo wprowadzić zakaz przekazania uprawnień gminy z zakresu pomocy materialnej dla uczniów ośrodkom pomocy społecznej, bowiem pomoc ta ma głównie służyć wyrównywaniu szans edukacyjnych. Ośrodki pomocy społecznej nie zostały powołane natomiast do realizacji zadań związanych z wyrównywaniem szans edukacyjnych obywateli.
Trybunał Konstytucyjny orzekł także, że nie narusza konstytucji fakt, że udzielanie świadczeń pomocy materialnej o charakterze socjalnym jest zadaniem własnym gminy oraz że gmina otrzymuje na ten cel dotację z budżetu państwa. Jego zdaniem zadania oświatowe, w tym pomoc stypendialna dla uczniów, są zadaniami własnymi samorządu, a środki na ten cel powinny być zagwarantowane w dochodach jednostek samorządu terytorialnego.
Przepisy prawa nie ograniczają możliwości samorządów do przeznaczania na zadania oświatowe również innych dochodów poza subwencją oświatową i dotacjami na cele oświatowe. Dodatkowo gwarancje państwa w ramach przekazywanych środków budżetowych dotyczą tylko środków niezbędnych i nie ograniczają samorządu w jego samodzielnych decyzjach w zakresie wydatkowania środków na realizację zadań oświatowych. W związku z tym zdaniem Trybunału nieuzasadniony jest pogląd, że państwo nie zagwarantowało samorządom odpowiednich środków na realizację zadań oświatowych.
ARKADIUSZ JARASZEK, ADAM MAKOSZ
OPINIA
W wyroku Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę na kilka istotnych kwestii związanych z udzielaniem przez gminy pomocy materialnej o charakterze stypendialnym i socjalnym dla uczniów. Jedną z nich jest określenie, iż ustawodawca powierzył jej realizację służbom oświatowym, a nie socjalnym. Wskazywać miałoby na to, poza treścią art. 90m ust. 2 ustawy o systemie oświaty także nieuwzględnienie w zadaniach gminnych ośrodków pomocy społecznej pomocy w zakresie wyrównywania szans edukacyjnych. Co istotne art. 39 ust. 4 ustawy o samorządzie gminnym przewiduje, iż do załatwiania indywidualnych spraw z zakresu administracji publicznej rada gminy może upoważnić również organ wykonawczy jednostki pomocniczej oraz organy jednostek i podmiotów, o których mowa w art. 9 ust. 1. Wskazywałoby to na możliwość wyznaczenia także innych podmiotów niż służby oświatowe do realizacji wskazanych zadań, choć, jak wskazano powyżej, nie obejmuje ośrodków pomocy społecznej.
Udzielanie świadczeń pomocy materialnej o charakterze socjalnym jest zadaniem własnym gminy, przy czym państwo uczestniczy w jego realizacji (choć nie pokrywa w pełni kosztów jego realizacji, co oznacza, że gminy najczęściej są zmuszone korzystać z własnych zasobów finansowych).
JACEK MURZYDŁO
doktorant na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu