Kodeks rodzinny i opiekuńczy dopuszcza możliwość unieważnienia małżeństwa. Jednak decyzja musi zostać podjęta przez sąd i może mieć miejsce jedynie wtedy, gdy zachodzą ku temu odpowiednie przesłanki.

O tym, czy dane małżeństwo można unieważnić decyduje fakt, czy w związku wystąpiła któraś z przyczyn wyszczególnionych przez kodeks rodzinny i opiekuńczy (KRiO).
Przyczyny te muszą występować w chwili zawarcia małżeństwa i mogą być trojakiego rodzaju:

1. Przeszkody małżeńskie

Kodeks rodzinny i opiekuńczy wymienia kilka przyczyn, które mogą zadecydować o tym, czy sąd skutecznie unieważni małżeństwo. Przede wszystkim mamy tutaj na myśli nieodpowiedni wiek, zdiagnozowaną chorobę psychiczną, ubezwłasnowolnienie, bigamię, pozostawanie w stosunku pokrewieństwa, powinowactwa czy przysposobienia.

Wiek – nie może zawrzeć małżeństwa osoba, która nie ma ukończonych osiemnastu lat.

Jednakże z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła lat szesnaście, a z okoliczności wynika, że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny.

I tutaj dwie uwagi: przyjmuje się, że unieważnienie jest nieskuteczne, jeśli małżonek przed wytoczeniem powództwa osiągnął ten wiek, albo gdy kobieta zaszła w ciążę.

Choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy – co do zasady osoby cierpiące na choroby psychiczne albo z niedorozwojem umysłowym nie mogą zawrzeć związku małżeńskiego (pominąwszy wyjątki, które wprowadza ustawa). Warto jednak wiedzieć, że jeśli choroba ustała – nie można żądać unieważnienia małżeństwa.

Ubezwłasnowolnienie - tylko osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może zawrzeć związku małżeńskiego. Jeśli zostało ono uchylone, wówczas żądanie unieważnienia małżeństwa nie zostanie pozytywnie rozpatrzone.

Bigamia – czyli pozostawanie w związku małżeńskim.

Pokrewieństwo (w linii prostej oraz rodzeństwo), powinowactwo (w linii prostej) i przysposobienie także są powodami uznania nieważności małżeństwa.

Jednak jak dodaje Marta Trzęsimiech Kocur, radca prawny prowadząca kancelarię prawną - sprawy o unieważnienie małżeństwa nie należą do częstych z prostej przyczyny - by zawrzeć małżeństwo należy spełnić szereg formalności. Zatem nie jest łatwo popełnić bigamię czy zawrzeć małżeństwo, nie mając 18 lat - by tego dokonać, trzeba wylegitymować się fałszywymi dokumentami czy okazać sfałszowane dowody.

Dużą rolę odgrywa tutaj Urząd Stanu cywilnego, którego zadaniem jest wyeliminowanie przeszkód małżeńskich.

Ekspertka podkreśla, że urzędnikowi łatwiej jest ocenić przedstawione dokumenty, niż dokonać oceny stanu psychicznego małżonków i "wykryć" chorobę psychiczną czy niedorozwój umysłowy.

Przykładem może być choćby niedawna głośna sprawa odmowy udzielenia ślubu przez urzędnika USC w Warszawie osobie niesprawnej ruchowo, która według niego musiała także być upośledzona psychicznie. Sprawa zakończyła się dobrze i narzeczeni w końcu zawarli małżeństwo. Sytuacja ta jednak obrazuje, że urzędnik działał w oparciu o KRiO i starał się wyeliminować jedną z przeszkód małżeńskich w nim określonych.

2. Wady oświadczeń woli

W tej grupie przyczyn istniejących już w chwili zawierania małżeństwa można wyróżnić:

• błąd co do tożsamości drugiej strony, np. w sytuacji, gdy pan młody bierze ślub z siostrą bliźniaczką kobiety, która miała być jego żoną;

• brak świadomości – tutaj mamy na myśli szereg powodów, przez które osoba była w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli, np. demencja;

• wpływ bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej na wyrażenie woli, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste (wymuszone małżeństwo).

Należy mieć na uwadze fakt, że zgodnie z przepisami KRiO nie można żądać unieważnienia małżeństwa po upływie sześciu miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą – a w każdym wypadku po upływie lat trzech od zawarcia małżeństwa (art. 151§3 KRiO).

3. Braki w pełnomocnictwach

Zgodnie z przepisami prawa można zawrzeć związek małżeński także poprzez pełnomocnika. W niektórych jednak sytuacjach dochodzi do powstania błędów, które mogą spowodować uznanie nieważności zawartego związku małżeńskiego.

Do najczęstszych błędów tego typu należą:

• brak zezwolenia sądu na złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński przez pełnomocnika;

• nieważne pełnomocnictwo;

• pełnomocnictwo skutecznie odwołane.

Gdzie składa się pozew o unieważnienie małżeństwa?

Pozew składa się do sądu okręgowego właściwego ze względu na miejsce, w którym małżonkowie mieli ostatnio wspólne miejsce zamieszkania (o ile jedno z nich nadal w tym okręgu przebywa).

Opłata od pozwu w sprawie unieważnienia małżeństwa jest stała i wynosi 200 zł.

Jakie są skutki unieważnienia małżeństwa?

Przede wszystkim trzeba podkreślić, że sprawy o unieważnienie małżeństwa należą to trudnych, tym bardziej, że dotykają bardzo delikatnej materii – twierdzi Marta Trzęsimiech – Kocur. I dodaje, że jeśli ślub zawarła osoba cierpiąca na chorobę psychiczną, to biegły sądowy musi wydać stosowną opinię w tym zakresie. Jeśli oświadczenie woli o wstąpieniu w związek małżeński zostało złożone pod przymusem, to należy wykazać tę okoliczność.

W sytuacji, gdy sąd unieważni małżeństwo, wówczas można traktować je jako takie, które nigdy nie zostało ważnie zawarte.

Duże znaczenie będzie to miało przede wszystkim dla osób, które chcą zawrzeć ślub kościelny przed kapłanem, ale nie tylko.

Oto lista najważniejszych skutków unieważnienia małżeństwa:

1. Małżonkowie wracają do poprzedniego nazwiska i do stanu cywilnego sprzed ślubu.
2. Ustaje stosunek powinowactwa między nimi.
3. Między małżonkami ustają osobiste prawa i obowiązki.
4. Dziecko, które urodziło się w unieważnionym małżeństwie uznaje się za urodzone w małżeństwie.
5. Rozstrzyga się kwestie władzy rodzicielskiej nad dziećmi (a także ustala rodzaj kontaktowania się z nimi i ustalenia dotyczące alimentów).
6. Sąd orzeka także o tym, czy i który z małżonków zawarł związek w złej wierze.
7. Rozwiązane są kwestie majątkowe pomiędzy małżonkami.





Pamiętajmy jednak, że kierując do sądu żądanie unieważnienia zawartego związku małżeńskiego, musimy się liczyć z tym, że ostateczna decyzja w tej sprawie i tak będzie należała do sędziego.