Od lipca 2011 r. możliwe jest przekształcenie przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną wykonującą we własnym imieniu działalność gospodarczą w jednoosobową spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółkę akcyjną.
Istotnym skutkiem przekształcenia jest sukcesja uniwersalna praw i obowiązków przedsiębiorcy przez spółkę oraz szczególny reżim odpowiedzialności przedsiębiorcy za zobowiązania powstałe przed przekształceniem.
Ryzyko dla wierzycieli
Przekształcenie dłużnika może generować istotne ryzyko dla jego wierzycieli.
Osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą odpowiada za zobowiązania wynikające z tej działalności całym swoim majątkiem. Wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcjonariusz spółki akcyjnej nie odpowiada za zobowiązania spółki.
Ustawodawca, chcąc zminimalizować ryzyko ucieczki dłużnika spod reżimu nieograniczonej odpowiedzialności za zobowiązania poprzez dokonanie przekształcenia, ustanowił szczególny mechanizm odpowiedzialności. Przedsiębiorca przekształcony odpowiada solidarnie ze spółką powstałą w wyniku przekształcenia za zobowiązania powstałe przed dniem przekształcenia przez okres trzech lat, licząc od tego dnia.
Ryzyko dla wierzycieli wiąże się jednak z relatywnie krótkim terminem, w którym mogą dochodzić swych roszczeń od wspólnika. Zwłaszcza w sytuacji, gdy istotna część majątku dłużnika jest jego majątkiem osobistym nieprzeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej.
Przydatne orzecznictwo
W ocenie nowych przepisów przydatny będzie dorobek orzeczniczy i piśmiennictwo powstałe na gruncie art. 574 kodeksu spółek handlowych. Przepis ten w podobny sposób reguluje kwestie odpowiedzialności wspólników spółek osobowych ulegających przekształceniu w spółki kapitałowe.
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego z upływem trzyletniego terminu odpowiedzialność wspólnika ustaje i za rzeczone zobowiązania odpowiada wyłącznie spółka przekształcona. Dopuszczalność i sposób podważenia skutków upływu terminów zawitych są w doktrynie i orzecznictwie sporne (I CSK 154/09).
Eksperci prawa handlowego twierdzą, że nie jest dopuszczalne żądanie przez wierzyciela uznania czynności przekształcenia za bezskuteczną względem tego wierzyciela na podstawie art. 59 kodeksu cywilnego (k.c.). Wskazali oni, że przekształcenie nie może być uznane za umowę. Wątpliwości komentatorów budzi również możliwość skorzystania przez wierzyciela z tzw. skargi paulińskiej określonej w art. 527 k.c. Kwestionują oni zasadność uznania przekształcenia za czynność prawną dokonaną z pokrzywdzeniem wierzyciela.
Dochodzenie roszczeń
Z drugiej strony nie jest możliwe skrócenie trzyletniego terminu poprzez wyzbycie się udziałów bądź akcji spółki przekształconej. Trzyletnia odpowiedzialność osoby fizycznej związana jest bowiem ze statusem przedsiębiorcy ulegającego przekształceniu, a nie z faktem dalszego posiadania udziałów lub akcji spółki przekształconej.
W sytuacji gdy przekształcenie przedsiębiorcy w spółkę kapitałową nastąpi po dniu, w którym roszczenie stanie się wymagalne, wierzyciel powinien zwrócić się do spółki przekształconej o zaspokojenie roszczenia (wytoczyć powództwo). Może również wytoczyć powództwo przeciwko spółce przekształconej i przedsiębiorcy przekształcanemu z uwagi na solidarny charakter ich odpowiedzialności.
W postępowaniu toczącym się dotychczas przeciwko przedsiębiorcy przekształconemu, który w trakcie postępowania dokonał przekształcenia, w naszej ocenie od dnia przekształcenia stroną postępowania z mocy prawa staje się spółka przekształcona.
Zgodnie bowiem z orzecznictwem Sądu Najwyższego (V CK 708/04) automatyczne wejście do procesu uzasadnione jest sukcesją uniwersalną, a z taką mamy do czynienia w przypadku przekształcenia przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną w jednoosobową spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością lub jednoosobową spółkę akcyjną. Z drugiej strony Sąd Najwyższy (I CZ 7/09) opowiedział się za stosowaniem art. 192 pkt 3 k.p.c. do następstwa procesowego w przypadku wydzielenia spółki. Nie można zatem wykluczyć, że druga strona procesu będzie oponować przeciwko automatycznemu zastąpieniu przedsiębiorcy przekształcanego w procesie przez spółkę przekształconą, zaś sąd podzieli takie stanowisko.
Przyjmując jednak, że od dnia przekształcenia stroną postępowania staje się spółka przekształcona, należy zauważyć, iż nie jest możliwe w takiej sytuacji wezwanie przedsiębiorcy przekształcanego do udziału w sprawie na podstawie art. 194 par. 3 k.p.c. Zastosowanie tego przepisu jest wyłączone bowiem na mocy art. 4794 par. 2 k.p.c. Z uwagi na powyższe wierzyciel zmuszony będzie wytoczyć nowe powództwo przeciw przedsiębiorcy przekształcanemu.
Tytuł wykonawczy
Jeżeli natomiast upływ omawianego wyżej trzyletniego terminu nastąpił w toku postępowania egzekucyjnego prowadzonego przeciwko przedsiębiorcy przekształcanemu, może on bronić się powództwem przeciwegzekucyjnym. Żądanie pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego byłoby oparte na art. 840 par. 1 pkt 2 k.p.c. z uwagi na to, ze po powstaniu tytułu wykonawczego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie nie może być egzekwowane (I CSK 333/08).