W jakich sytuacjach szefowie jednostek samorządu terytorialnego mogą odbierać oświadczenia o uznaniu dziecka? Jakie obowiązki się z tym wiążą?
Uznanie ojcostwa jest jednym ze sposobów ustalenia pochodzenia dziecka od danego mężczyzny. Jest ono dopuszczalne w sytuacji, kiedy nie zachodzi przewidziane w prawie rodzinnym domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż jego matki, albo też gdy domniemanie takie zostało obalone przez powództwo o zaprzeczenie ojcostwa. Uznanie polega na tym, że mężczyzna, od którego dziecko pochodzi, składa oświadczenie, że jest ojcem dziecka. Do pełnej skuteczności tej czynności prawnej wymagane jest, aby tę okoliczność potwierdziła matka dziecka. Musi to zrobić w ciągu trzech miesięcy od dnia złożenia oświadczenia przez mężczyznę.
Co do zasady, uznanie ojcostwa następuje przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, sądem opiekuńczym, a za granicą również przed polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula. Kodeks rodzinny i opiekuńczy dopuszcza wyjątkowo sytuacje, w których oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa może zostać zaprotokołowane przez notariusza albo złożone do protokołu wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy. Jest to możliwe w razie pojawienia się niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu matki dziecka lub mężczyzny, od którego dziecko pochodzi. Chodzi tutaj m.in. o wszelkiego rodzaju nagłe urazy i choroby realnie zagrażające życiu takiej osoby.
Obowiązek przyjmowania oświadczeń o uznaniu dziecka to szczególny obowiązek ciążący na urzędnikach samorządowych, przybiera na znaczeniu w małych gminach, gdzie wójt jest osobą, do której łatwiej dotrzeć w dramatycznych sytuacjach niż do kierownika urzędu stanu cywilnego czy notariusza. Osoby urzędowe muszą wiedzieć o formalnościach, jakie wiążą ich w trakcie przyjmowania oświadczenia o uznaniu dziecka. Na wstępie muszą one wyjaśnić osobom zamierzającym złożyć oświadczenia konieczne do uznania ojcostwa przepisy regulujące obowiązki i prawa wynikające z uznania, przepisy o nazwisku dziecka oraz różnicę pomiędzy uznaniem ojcostwa, a przysposobieniem dziecka. Odpowiednie regulacje znajdują się w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Urzędnik ma ponadto obowiązek odmówić przyjęcia oświadczeń koniecznych do uznania ojcostwa, jeżeli uznanie jest niedopuszczalne (np. mężczyzna jest ubezwłasnowolniony całkowicie, dziecko urodziło się w małżeństwie i zachodzi domniemanie ojcostwa) albo gdy powziął on wątpliwość co do pochodzenia dziecka (np. zchorowany mężczyzna jest w sędziwym wieku i pod wyraźnym wpływem matki godzi się na uznanie dziecka tylko po to, by odziedziczyło ono po nim majątek).
Czynność przyjmowania oświadczenia o uznaniu dziecka musi być utrwalona w formie protokołu. Podpisuje go osoba, która przyjęła oświadczenie, oraz osoba, która je złożyła, chyba że nie może ona go podpisać. Przyczynę braku podpisu należy podać w protokole. Protokół zawierający oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa powinien być niezwłocznie przekazany przez wójta do urzędu stanu cywilnego właściwego do sporządzenia aktu urodzenia dziecka.