Gminy i powiaty upoważniono do udzielania dotacji celowych w zakresie ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Pomoc taką w szczególności będą mogły otrzymać wspólnoty mieszkaniowe np. na budowę przydomowych oczyszczalni ścieków. Zasady dotyczące m.in. kryteriów wyboru finansowanej lub dofinansowywanej inwestycji określą w uchwale organy stanowiące samorządu.
Od 1 stycznia 2010 r. przestały funkcjonować gminne i powiatowe fundusze ochrony środowiska. Ich środki zostały przekazane odpowiednio do budżetów gmin lub powiatów. Likwidacja tych jednostek budżetowych wynikała z przyjętych – w ustawie z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych – rozwiązań prawnych, które nie przewidują funkcjonowania funduszy celowych na poziomie samorządu.

Projekty środowiskowe

Obecnie finansowanie zadań gmin i powiatów w zakresie ochrony środowiska i gospodarki wodnej dokonywane jest bezpośrednio z budżetu tych jednostek samorządu terytorialnego na podstawie art. 221 powyższej ustawy. Przepis ten stanowi, że podmioty niezaliczane do sektora finansów publicznych i niedziałające w celu osiągnięcia zysku mogą otrzymywać z budżetu jednostki samorządu terytorialnego dotacje celowe na cele publiczne związane z realizacją zadań tej jednostki, a także na dofinansowanie inwestycji związanych z ich realizacją.
Zlecenie zadania i udzielenie dotacji następuje zgodnie z przepisami ustawy z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, a jeżeli dotyczy ono innych zadań niż określone w tej ustawie – na podstawie umowy jednostki samorządu terytorialnego z podmiotem.
Przepisy ustawy o finansach publicznych nie umożliwiają jednak udzielenia dotacji na cele związane z ochroną środowiska osobom fizycznym oraz przedsiębiorcom. Dlatego zaszła konieczność zmiany ustawy – Prawo ochrony środowiska. Wprowadzenie w ustawie możliwości przyznania dotacji powyższym podmiotom oznacza przywrócenie niektórych zasad dotowania projektów środowiskowych, które obowiązywały przed likwidacją funduszy powiatowych i gminnych. Osoby fizyczne stanowiły wówczas znaczącą grupę beneficjentów tych funduszy.
Ograniczenie kręgu podmiotów mogących ubiegać się o dotacje utrudniło jednostkom samorządu terytorialnego prowadzenie lokalnej polityki ochrony środowiska. Ważnym narzędziem tej polityki były bowiem dotacje do projektów realizowanych najczęściej przez osoby fizyczne czy wspólnoty mieszkaniowe. Projekty te obejmują np. budowę przydomowych oczyszczalni ścieków, montaż kolektorów słonecznych i pomp ciepła, usuwanie odpadów azbestowych, termomodernizację budynków. Bodźcem inicjującym tego rodzaju przedsięwzięcia była niejednokrotnie możliwość otrzymania finansowego wsparcia ze środków publicznych. Zniesienie możliwości uzyskania dotacji przez te podmioty spowodowało, że wiele przygotowywanych do realizacji projektów zostało wstrzymanych.

Przepisy szczególne

Nowelizacja ustawy – Prawo ochrony środowiska (dalej: ustawa) z 24 października 2010 r. wprowadza do obrotu prawnego nowy rodzaj dotacji, do której nie będą miały zastosowania przepisy ustawy o finansach publicznych. Dodane przepisy do art. 403 ustawy będą wystarczającą podstawą do udzielenia dotacji wskazanym podmiotom bez potrzeby odwoływania się do przepisów ustawy o finansach publicznych. Przepisy ustawy będą miały jednak szerszy zakres zastosowania, jeśli chodzi o krąg podmiotów, które otrzymają pomoc. W odróżnieniu od regulacji ogólnych zawartych w ustawie o finansach publicznych, które mają zastosowanie tylko do podmiotów niedziałających w celu osiągnięcia zysku, omawiana nowelizacja będzie miała zastosowanie także do osób fizycznych i przedsiębiorców. Podmiotami uprawnionymi do otrzymania dotacji niezaliczanymi do sektora finansów publicznych będą także wspólnoty mieszkaniowe i osoby prawne a wliczane do tego sektora – gminne lub powiatowe osoby prawne.

Zasady wydatkowania

Finansowanie ochrony środowiska i gospodarki wodnej będą mogły być finansowane w wysokości nie mniejszej niż kwota wpływów z tytułu opłat i kar środowiskowych (np. opłaty za wycięcie drzew), stanowiących dochody budżetów powiatów i gmin. W dodanym ust. 5 art. 403 ustawy rada gminy albo powiatu została upoważniona do wydania uchwały, w której zostaną określone zasady udzielania omawianej dotacji. W akcie tym powinny się znaleźć przepisy dotyczące w szczególności kryteriów wyboru finansowanej lub dofinansowywanej inwestycji, trybu postępowania w sprawie udzielenia pomocy i sposób jej rozliczania (por. uchwałę Regionalnej Izby Obrachunkowej w Łodzi z 29 kwietnia 2010 r., sygn. akt 14/15/10, OwSS 2010/3/124). Dotacja będzie przyznawana na podstawie umowy zawartej z gminą lub powiatem. W przypadku gdy będzie ona stanowiła pomoc publiczną lub pomoc de minimis, jej udzielenie następować będzie z uwzględnieniem warunków dopuszczalności tej pomocy określonych w przepisach prawa Unii Europejskiej.



Zwrot dotacji

W przypadku powstania obowiązku zwrotu otrzymanej dotacji stosować się będzie art. 251 – 252 ustawy o finansach publicznych. Zgodnie z przepisem art. 251 dotacje udzielone z budżetu jednostki samorządu terytorialnego w części niewykorzystanej do końca roku budżetowego podlegają zwrotowi do budżetu tej jednostki w terminie do 31 stycznia następnego roku. W przypadku gdy termin wykorzystania dotacji jest krótszy niż rok budżetowy, niewykorzystana część dotacji podlega zwrotowi w terminie 15 dni po upływie terminu jej wykorzystania.
Wykorzystanie dotacji następuje w szczególności przez zapłatę za zrealizowane zadania, na które dotacja była udzielona, albo w przypadku gdy odrębne przepisy stanowią o sposobie jej udzielenia i rozliczenia, wykorzystanie następuje przez realizację celów wskazanych w tych przepisach. Od kwot dotacji zwróconych po terminach naliczane będą odsetki w wysokości określonej jak dla zaległości podatkowych, począwszy od dnia następującego po upływie terminów zwrotu.
Odsetki na powyższych zasadach pobierane będą także w przypadku wykorzystania pomocy niezgodnie z przeznaczeniem lub w razie pobrania nienależnej dotacji lub w nadmiernej wysokości.
Dotacje pobrane w nadmiernej wysokości to otrzymana pomoc w wyższej wysokości niż określona w umowie lub wyższej niż niezbędna na dofinansowanie lub finansowanie dotowanego zadania. Natomiast dotacja nienależna to pomoc udzielona bez podstawy prawnej.
Nowelizacja ustawy wchodzi w życie 21 grudnia 2010 r.
Ważne!
Od niewykorzystanej w terminie albo wykorzystanej niezgodnie z umową dotacji celowej naliczane będą odsetki ustawowe
Dofinansowanie inwestycji i przedsięwzięć dotyczących ochrony środowiska
Powiaty i gminy są zobowiązane przeznaczyć środki na finansowanie środowiska i gospodarki wodnej m.in. w zakresie:
● przedsięwzięć związanych z gospodarką odpadami, ochroną wód, powietrza, powierzchni ziemi i przyrody (w tym urządzanie i utrzymania terenów zieleni, zadrzewień, zakrzewień oraz parków);
● wspomagania realizacji zadań modernizacyjnych i inwestycyjnych, służących ochronie środowiska i gospodarce wodnej (w tym dotyczących instalacji lub urządzeń ochrony przeciwpowodziowej i obiektów małej retencji wodnej);
● pomocy w realizacji zadań państwowego monitoringu środowiska, innych systemów kontrolnych i pomiarowych oraz badań stanu środowiska, a także systemów pomiarowych zużycia wody i ciepła oraz systemów gromadzenia i przetwarzania danych związanych z dostępem do informacji o środowisku;
● prowadzenia obserwacji terenów zagrożonych ruchami masowymi ziemi oraz terenów, na których występują te ruchy;
● pomocy w wykorzystaniu lokalnych źródeł energii odnawialnej oraz wprowadzania bardziej przyjaznych dla środowiska nośników energii, prowadzenia działalności związanej z wytwarzaniem biokomponentów i biopaliw ciekłych, a także ekologicznych form transportu;
● działań dotyczących rolnictwa ekologicznego bezpośrednio oddziałującego na stan gleby, powietrza i wód, w szczególności prowadzenia gospodarstw rolnych produkujących metodami ekologicznymi położonych na obszarach podlegających ochronie;
● profilaktyki zdrowotnej dzieci zamieszkałych na obszarach, na których występują przekroczenia standardów jakości środowiska;
● edukacji ekologicznej oraz propagowania działań proekologicznych i zasad zrównoważonego rozwoju;
● innych zadań służących ochronie środowiska i gospodarce wodnej, wynikających z zasady zrównoważonego rozwoju i polityki ekologicznej państwa.
Podstawa prawna
Ustawa z 29 października 2010 r. o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. nr 229, poz. 1498).
Art. 252 – 253 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. nr 157, poz. 1240 z późn. zm.).