Wydziedziczenie oznacza utratę statusu spadkobiercy ustawowego. Oprócz tego powoduje utratę prawa do zachowku. Jest to więc rozwiązanie, z którego spadkodawcy powinni korzystać z rozwagą.
W przepisach przewidziano możliwość wyłączenia spadkobiercy ustawowego od dziedziczenia. Wystarczy w tym celu sporządzić testament negatywny. Wyłączenie od dziedziczenia nie pozbawia takiego spadkobiercy prawa do zachowku. Jednak w sytuacji gdy spadkodawca nie chce, by określona osoba miała prawo do zachowku po nim, może ją pozbawić również tego prawa. Ważne jest przy tym zachowanie zasad określonych w przepisach. Zgodnie z ich treścią wydziedziczenie powinno znaleźć się w testamencie. Należy więc sporządzić go w sposób niepozwalający na jego podważenie. Nieważność testamentu pociąga bowiem za sobą nieważność dokonanego w nim wydziedziczenia.
Przyczyny wydziedziczenia
Spadkobierca nie ma pełnej swobody przy podejmowaniu decyzji o wydziedziczeniu. Jest ona ograniczona ze względu na to, że w przepisach określono powody, ze względu na które może to nastąpić. Tylko one uzasadniają skuteczne pozbawienie prawa do zachowku. W przypadku gdy jako przyczyny wydziedziczenia będą wskazane inne powody, może być ono uznane za nieważne.
PRZYKŁAD: CZY NARKOMANIA UZASADNIA WYDZIEDZICZENIE
Mam syna, który bierze narkotyki. Wiele razy zabraniałem mu tego, pomimo to on nie chce się w ogóle leczyć. Nie chcę, by dostał po mnie spadek lub zachowek, bo on te pieniądze zmarnotrawi. Chciałbym pozbawić go prawa do spadku po mnie, jak również prawa do zachowku. Czy mogę postąpić w ten sposób?
Jednym z powodów wydziedziczenia jest uporczywe postępowanie wbrew zasadom współżycia społecznego. Istotne jest to, czy dzieje się tak z przyzwoleniem czy też wbrew woli spadkodawcy. Chodzi tu o naganne zachowanie związane np. z nałogami, takimi jak narkomania czy też alkoholizm. Przykładem postępowania, które oceniane jest jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, jest też uprawianie nierządu, popełnianie przestępstw czy też zaniedbywanie własnej rodziny.
Istotne jest to, czy dzieje się tak z przyzwoleniem czy też wbrew woli spadkodawcy. Sąd oceniający skuteczność wydziedziczenia zawsze rozważa, czy postępowanie było akceptowane przez spadkobiercę czy też nie. Jeśli bowiem budzący zastrzeżenia spadkobierca kradł, a wydziedziczający go spadkodawca świadomie czerpał z tego korzyści, to będzie świadczyło o tym, że dawał przyzwolenie na takie zachowanie. Dlatego też wydziedziczenie uzasadniane takim powodem może być skutecznie podważone.
Ze stanu faktycznego opisanego przez czytelnika wynika, że jego syn jest narkomanem. Ten stan nie jest akceptowany przez czytelnika. Świadczy o tym jego postawa, bo, jak to podkreślił, chciałby, aby jego syn leczył się z narkomanii. Jeśli więc zdecyduje się na wydziedziczenie syna z powodu narkomanii, to będzie ono skuteczne. W każdym razie nie będzie mogło być podważone z powodu podania niewłaściwej przyczyny.
Zgodnie z przepisami spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych (czyli dzieci, wnuki, prawnuki itd.), małżonka i rodziców zachowku, jeżeli uprawniony do zachowku wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Innym powodem wydziedziczenia może też być dopuszczenie się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci. Trzecim powodem może być uporczywie niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Jak to w jednym ze swoich orzeczeń zaznaczył Sąd Najwyższy, w pojęciu „zaniedbywanie wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych” mieści się również takie zachowanie, które prowadzi do faktycznego zerwania kontaktów rodzinnych i ustania więzi uczuciowej, normalnej w stosunkach rodzinnych. Chodzi tu więc również o wszczynanie ciągłych awantur, kierowanie pod adresem spadkodawcy nieuzasadnionych i krzywdzących zarzutów, wyrzucenie go z domu, brak udziału w jego życiu, choćby poprzez wizyty w jego miejscu zamieszkania czy okazywanie zainteresowania jego sprawami (wyrok z 7 listopada 2002 r., II CKN 1397/00).
To jest tylko część artykułu, zobacz pełną treść w e-wydaniu Gazety Prawnej: W jaki sposób można wydziedziczyć spadkobiercę ustawowego.