Według planów ministerstwa proponowane zmiany mogłyby wejść w życie w roku 2010. Obecnie projekt jest na etapie konsultacji społecznych.
Jak przyznali autorzy proponowanej noweli w jej uzasadnieniu, dotychczasowe rozwiązania ustawy "budziły wątpliwości w zakresie interpretacji niektórych przepisów".
Według projektu do kategorii osób, które nie mogą pełnić funkcji ławnika, czyli np. policjantów, duchownych, żołnierzy i adwokatów dodano radnych gmin, powiatów i województw. "Pozwoli to uniknąć wcześniejszych wątpliwości, a także zapewni przestrzeganie konstytucyjnej zasady podziału władz" - zaznaczono w projekcie.
Ponadto do dokumentów, które jest zobowiązany składać każdy kandydat na ławnika, dodano m.in. warunek złożenia przez kandydata oświadczenia, że nie był pozbawiony władzy rodzicielskiej, a także, że władza ta nie została mu ograniczona lub zawieszona.
Zgodnie z przewidywanymi zmianami wyeliminowany ma też zostać szczególny tryb zgłaszania kandydatów na ławników do orzekania w sprawach z zakresu prawa pracy. Obecnie zgłaszać ich mogły jedynie związki zawodowe i organizacje pracodawców. Ograniczenie to ma jednak zostać zniesione, a kandydatów na ławników w sprawach prawa pracy będą mogły również zgłaszać m.in. inne organizacje społeczne i obywatele. Jednocześnie wskazano jednak, że "do orzekania w sprawach z zakresu prawa pracy ławnikiem powinna być wybrana osoba wykazująca szczególną znajomość spraw pracowniczych".
Przyczyną zmiany, jak zaznaczono w uzasadnieniu, jest fakt, iż wybory ławników na kadencję 2008-2011 w wydziałach pracy jedynie w około 60 procentach wypełniły potrzeby sądów.
Projekt doprecyzowuje również tryb odwołania ławnika przez radę gminy
Obecnie może być on odwołany kiedy nie wykonuje swych obowiązków lub np. zachowuje się w sposób godzący w powagę sądu. Ławnik skreślony z listy może jedynie odwołać się do sądu administracyjnego. Po zmianie rada gminy będzie musiała wysłuchać ławnika, któremu grozi odwołanie oraz zasięgnąć w sprawie opinii kolegium sądu i rady ławniczej.
W projekcie wymieniono również dokładnie czynności ławnika, za które przysługuje mu pieniężna rekompensata. Są nimi: udział w rozprawie lub posiedzeniu, uczestnictwo w naradzie nad wyrokiem, sporządzanie uzasadnienia lub uczestnictwo w posiedzeniu rady ławniczej.
Zgodnie z wprowadzoną w lipcu 2007 roku nowelizacją Kodeksu postępowania karnego i Kodeksu postępowania cywilnego ograniczono udział ławników w sądownictwie. Obecnie zasadą jest jednoosobowy skład sędziowski. W pierwszej instancji sąd w składzie - sędzia i dwóch ławników, rozpoznaje tylko niektóre sprawy z zakresu prawa pracy.
Przy rozpoznawaniu spraw karnych w sprawach o zbrodnie sąd orzeka w składzie sędziego i dwóch ławników. W sprawach o czyny, za które grozi dożywocie, sąd orzeka w składzie dwóch sędziów i trzech ławników.