Czy każdy spadkobierca automatycznie zasługuje na spadek? W niektórych przypadkach sąd może wydać orzeczenie o "niegodności dziedziczenia". Kiedy spadkobiercy grozi otrzymanie podobnego orzeczenia? Co w ostatnich miesiącach zmieniło się w prawie dotyczącym spadków?
Jakie są powody niegodności dziedziczenia?
Warunki te są określane przez Kodeks cywilny. Zgodnie z obowiązującym prawem, powody uznania przez sąd danego spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia to:
- umyślne dopuszczenie się przed spadkobiercę ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy,
- nakłonienie spadkodawcy podstępem lub groźbą do sporządzenia lub odwołania testamentu, albo przeszkodzenie mu – w taki sam sposób – w dokonaniu jednej z tych czynności,
- umyślne ukrycie lub zniszczenie testamentu spadkodawcy, podrobienie lub przerobienie jego testamentu, świadome skorzystanie z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
Warto podkreślić, że spadkobierca nie zostanie uznany za niegodnego otrzymania spadku, jeżeli spadkodawca mu przebaczył (chodzi o konkretny powód – zachowanie, sytuację). Konieczne jest również wystarczające rozeznanie spadkodawcy w tej kwestii.
Dodatkowe powody niegodności dziedziczenia od listopada 2023
Od 15 listopada 2023 do zestawu warunków uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia dodano dwa dodatkowe powody. W pierwszym mowa o sytuacji, w której spadkobierca uporczywie uchylał się wobec spadkodawcy od obowiązku alimentacyjnego, określonego przez orzeczenie sądowe, ugodę zawartą przed sądem lub innym organem, albo inną umowę.
Druga sytuacja dotyczy uporczywego uchylania się przez spadkobiercę od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą. Mowa o pieczy wynikającej m.in. z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka. Co istotne, aby powyższe dwa powody zostały uznane przez sąd, sytuacje w nich opisane muszą nastąpić po dniu wejścia w życie znowelizowanego prawa (czyli po 15 listopada 2023).
O niegodności dziedziczenia orzeka sąd
Uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia wymaga przeprowadzenia sprawy sądowej. Sprawę może wytoczyć dowolna osoba – najczęściej jest to kolejny, uprawniony spadkobierca. W uzasadnieniu do nowelizacji prawa spadkowego podkreślono: "Powszechnie nieakceptowane są zdarzenia, w następstwie których majątek spadkodawcy otrzymuje osoba, która swoim karygodnym, często nacechowanym złą wolą, zaniechaniem uniemożliwiała za życia spadkodawcy zaspokojenie jego podstawowych potrzeb życiowych".
Osoba uznana sądownie za niegodną dziedziczenia jest wyłączona z dziedziczenia tak, jakby nie dożyła otwarcia spadku. Nie ma również prawa do zachowku.
Co z wydziedziczeniem?
Spadkodawca może pozbawić osobę uprawnioną do spadku za pomocą zapisu w testamencie. Chodzi o wydziedziczenie (zstępnych, małżonka, rodziców), czyli pozbawienie uprawnionych spadkobierców prawa do zachowku. Wydziedziczenie następuje z przyczyn określanych Kodeksem cywilnym, przy czym przyczyna wydziedziczenia musi istnieć już w momencie tworzenia testamentu.