Nabycie i odrzucenie spadku. Jak sprawdzić, czy odziedziczyliśmy dług?

Co w sytuacji gdy umrze bliska osoba, która ma długi? Czy przechodzą na rodzinę? Co zrobić, jeśli odziedziczymy dług? Czy można się przed tym zabezpieczyć? Zapytaliśmy eksperta.

Czy rodzina może przejąć długi osoby zmarłej?

PK: Tak, jednak nie odnosi się to do wszystkich członków rodziny, tylko tych, którzy faktycznie dziedziczą spadek po zmarłym i którzy przyjmą spadek bądź nie złożą oświadczenia o odrzuceniu. O sposobie dziedziczenia decyduje to, czy zmarły zostawił testament. Jeśli spadkodawca nie pozostawił testamentu, dziedziczenie odbywa się na podstawie ustawy.

Którzy członkowie rodziny według ustawy dziedziczą spadek i potencjalne długi zmarłego w pierwszej kolejności?

PK: Pierwsza grupa spadkobierców ustawowych to dzieci zmarłego i małżonek, którzy dziedziczą po równo, jednak część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼ spadku. W przypadku gdy dziecko spadkodawcy umrze wcześniej niż spadkodawca, wówczas spadek przechodzi na jego zstępnych, czyli potomstwo dziecka zmarłego (jego wnuki). Jeśli zmarła osoba nie ma dzieci, powołani do spadku są jego rodzice wraz z małżonkiem.

Kiedy dochodzi do nabycia spadku oraz długów zmarłego?

PK: Do nabycia spadku – w tym również potencjalnych długów – dochodzi wraz z otwarciem spadku, które następuje wraz ze śmiercią spadkodawcy. Jednakże spadkobiercy przysługuje uprawnienie do złożenia oświadczenia o przyjęciu bądź o odrzuceniu spadku. Oświadczenie o przyjęciu albo o odrzuceniu spadku powinno zostać złożone w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowie się o jego powołaniu do spadku.

Spadkobierca może przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (tzw. przyjęcie proste) – wówczas odpowiada za wszystkie długi, bez jakichkolwiek ograniczeń, całym swoim majątkiem.

Spadkobierca może również przyjąć spadek z ograniczeniem odpowiedzialności. To tzw. przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza, czyli ograniczone do wartości majątku spadkowego. Wówczas spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. W wykazie inwentarza lub spisie inwentarza ujawnia się przedmioty należące do spadku oraz przedmioty zapisów windykacyjnych, z podaniem ich wartości, a także długi spadkowe i ich wysokość. Zatem wskazują one na wartość majątku spadkowego, która wyznacza granicę odpowiedzialności spadkobiercy w przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Spadkobierca ma także możliwość całkowitego odrzucenia spadku. W tej sytuacji spadkobierca nie ponosi odpowiedzialności za długi spadkowe, lecz również nie dziedziczy ewentualnego majątku spadkowego.

Czy można zabezpieczyć się przed odziedziczeniem długów osoby z rodziny przed jej śmiercią?

PK: Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może zostać złożone dopiero po śmierci spadkodawcy. Jego wcześniejsze złożenie nie wywoła żadnych skutków prawnych.

Do chwili przyjęcia bądź odrzucenia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku, natomiast od przyjęcia spadku ponosi on za te długi odpowiedzialność z całego swojego majątku. Od momentu przyjęcia spadku odpowiedzialność za długi jest uzależniona od rodzaju tego przyjęcia. W przypadku przyjęcia spadku wprost spadkobierca odpowiada za długi bez żadnych ograniczeń i z całego swojego majątku. Natomiast w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca odpowiada do wartości stanu czynnego spadku, co oznacza, że jego odpowiedzialność obejmuje całość jego majątku, jednakże jest to odpowiedzialność ograniczona kwotowo.

O czym należy pamiętać, gdy spodziewamy się spadku po bliskiej osobie?

PK: Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku powinno być złożone w sądzie rejonowym (w okręgu, w którym mieszka lub przebywa osoba składająca oświadczenie) lub przed notariuszem, w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule jego powołania do spadku. Do zachowania terminu wystarczy złożenie przed jego upływem terminu wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku.

Jeśli w tym terminie spadkobierca nie złoży oświadczenia o odrzuceniu bądź przyjęciu spadku, jest to jednoznaczne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Czyli jeśli takie oświadczenie nie zostanie złożone w ustawowym terminie, to w przypadku gdy spadkodawca pozostawił długi spadkowe, spadkobierca dziedziczy te długi?

PK: Tak. Ilustruje to następujący przykład:

Czy można w jakikolwiek sposób zabezpieczyć się przed przejęciem długu zmarłego członka rodziny?

PK: Jeśli dotarła do nas wiadomość o śmierci członka rodziny, należy rozeznać się, czy pozostawił on po sobie długi.

Oczywiście, jeżeli ma się wgląd w dokumenty spadkobiercy (np. w przypadku małżonków czy innych domowników), warto je wówczas przejrzeć w poszukiwaniu ewentualnych informacji o zaciągniętych przez zmarłego pożyczkach lub kredytach, posiadanych rachunkach bankowych, pismach wzywających do zapłaty zaległych należności, korespondencji z sądu, nieopłaconych rachunkach lub fakturach, zawartych przez spadkodawcę umowach itp.

Poza tym warto też sprawdzić ewentualne zadłużenie zmarłego w biurach informacji gospodarczych oraz w Krajowym Rejestrze Zadłużonych (KRZ).

Jeśli zmarła osoba pozostawiła po sobie nieruchomości, a dysponujemy numerami ksiąg wieczystych, można sprawdzić, czy w dziale dotyczącym hipotek widnieją wpisy. W przypadku gdy w księdze wieczystej danej nieruchomości ujawniona jest informacja o ustanowieniu hipoteki na poczet zabezpieczenia kredytu hipotecznego albo jakichś innych zobowiązań, jest to już wskazanie o istnieniu długów spadkodawcy, którymi jest obciążona ta nieruchomość. Jednocześnie w księgach wieczystych mogą widnieć również tzw. ostrzeżenia o tym, że np. jest prowadzone postępowanie egzekucyjne z tej nieruchomości, co także może wskazywać na pozostawienie długów przez spadkodawcę.

Ponadto warto jest uzyskać informacje od krewnych o ewentualnym majątku pozostawionym przez spadkodawcę, w tym o długach, jak również, czy pozostali członkowie rodziny powołani do spadku złożyli oświadczenie o odrzuceniu spadku po zmarłym. Jeśli inni członkowie rodziny odrzucają spadek, może to sugerować, że zmarły pozostawił długi, które mogą przewyższać ewentualną wartość majątku spadkowego.