Azyl to część ochrony międzynarodowej, jakiej może udzielić państwo obywatelom państwa trzeciego. Wnioskować o azyl w danym państwie można zarówno na jego terytorium jak i na terytorium państwa trzeciego.

Azyl jako prawo

Azyl to jedno z praw podstawowych, a przyznanie go osobom spełniającym kryteria zawarte w konwencji genewskiej z 1951 r. dotyczącej statusu uchodźców. Jest międzynarodowym obowiązkiem państw-stron, wśród których znajdują się państwa członkowskie UE. Prawo do azylu zagwarantowane zostało bowiem na mocy art. 18 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.

Każda osoba, która ucieka przed prześladowaniem w swoim kraju lub jest narażona na doznanie poważnej krzywdy, ma prawo do ochrony międzynarodowej w tym azylu. Z kolei artykuł 19 Karty praw podstawowych zakazuje wydaleń zbiorowych i chroni każdą osobę przed usunięciem, wydaleniem lub wydaniem w drodze ekstradycji do państwa, w którym istnieje poważne ryzyko, iż może być poddana karze śmierci, torturom lub innemu nieludzkiemu, lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.

Azyl - akty prawne

Co ważne wspólny europejski system azylowy składa się z wielu aktów prawnych, obejmujących wszystkie aspekty procesu przyznawania azylu. Jednym z najważniejszych aktów jest m.in. „rozporządzenie dublińskie” określającego, które państwo członkowskie jest odpowiedzialne za rozpatrzenie wniosku o azyl.

Rozporządzenie ustanawia zasadę, że tylko jedno państwo członkowskie jest odpowiedzialne za rozpatrywanie wniosku o azyl. Celem jest zapobieganie odsyłaniu osób ubiegających się o azyl z jednego kraju do drugiego, a także zapobieganie nadużyciom systemu poprzez składanie kilku wniosków o udzielenie azylu przez jedną osobę. Co ważne, jeśli wnioskodawca nielegalnie przekroczył granicę państwa członkowskiego, państwo to jest odpowiedzialne za rozpatrzenie wniosku o azyl. Odpowiedzialność ta wygasa dwanaście miesięcy po dacie nielegalnego przekroczenia granicy.

W przypadku gdy nie można wyznaczyć państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrywanie wniosku o udzielenie azylu, odpowiedzialne za rozpatrywanie wniosku o udzielenie azylu jest pierwsze państwo członkowskie, w którym wniosek został złożony.

Ponadto na wniosek innego państwa członkowskiego każde państwo członkowskie może zgodzić się na rozpatrzenie wniosku o azyl, za który nie jest odpowiedzialne ze względów humanitarnych, w szczególności ze względów rodzinnych lub kulturowych, pod warunkiem, że zainteresowane osoby sobie tego życzą.

Rozporządzenie dublińskie a rzeczywistość

Rozporządzenie dublińskie jest od wielu lat kością niezgody i następują próby jego nowelizacji. W szczególności dotyczy to trudnej sytuacji na granicach państw, które są dla migrantów państwem pierwszego pobytu – Włochy, Grecja, Hiszpania, ale i w ostatnich latach np. Węgry.

Państwa te mają ogromne trudności z wywiązaniem się z obowiązku ochrony międzynarodowej i przyznania azylu, ze względu na liczbę osób imigrantów czy uchodźców, Osoby, który w sposób nielegalny przedostają się do UE, następnie są lokalizowane w innych państwach Wspólnoty, zgodnie z rozporządzeniem dublińskim mogą zostać zawrócone do kraju pierwszego pobytu.
Nowelizacja rozporządzenia miałby zdejmować obowiązki z krajów pierwszego pobytu. Na razie jednak prawo to nie zostało zmienione.

Prawo do azylu w Polsce

Niezależnie od unijnych regulacji, dyrektyw i rozporządzeń Polska ma swoje, wynikające m.in. z prawa międzynarodowego zapisy ws. azylu. Prawo azylu jest określone m.in. w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997. Cudzoziemcy mogą korzystać z prawa azylu w Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych w ustawie (Ustawa o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej). Cudzoziemcowi, który w Rzeczypospolitej Polskiej poszukuje ochrony przed prześladowaniem, może być przyznany status uchodźcy zgodnie z wiążącymi Rzeczpospolitą Polską umowami międzynarodowymi.
W ustawie z dnia z dnia 13 czerwca 2003 roku o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w dziale III wskazany jest tryb udzielania azylu w Polsce.
A zatem cudzoziemcowi można, na jego wniosek, udzielić azylu w Rzeczypospolitej Polskiej, gdy jest to niezbędne do zapewnienia mu ochrony oraz gdy przemawia za tym ważny interes Rzeczypospolitej Polskiej.

Wniosek o udzielenie azylu

Wniosek zawiera:
- dane wnioskodawcy i osoby, w której imieniu wnioskodawca występuje, w zakresie niezbędnym do przeprowadzenia postępowania o udzielenie azylu;
- określenie kraju pochodzenia wnioskodawcy i osoby, w której imieniu wnioskodawca występuje;
- określenie istotnych zdarzeń będących przyczyną ubiegania się o azyl.


Cudzoziemca można też pozbawić prawa do azylu jeśli ustały przyczyny, dla których został udzielony lub kiedy prowadzi on działalność skierowaną przeciwko obronności, lub bezpieczeństwu państwa, lub bezpieczeństwu i porządkowi publicznemu.

Cudzoziemiec, który składa wniosek o udzielenie azylu, przebywając na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jest obowiązany poddać się pobraniu odcisków linii papilarnych i fotografowaniu. Z kolei jeśli dzieje się to za granicą, jest obowiązany dołączyć do wniosku fotografię i po przybyciu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy krajowej w celu udziału w postępowaniu w sprawie o udzielenie azylu lub w związku z udzieleniem mu azylu — poddać się pobraniu odcisków linii papilarnych.

Nowe rozporządzenie

Co do zasady można stwierdzić, że zarówno prawo Polskie jak i wspólnotowe jest tożsame jeśli chodzi o udzielenie prawa do azylu. Jednak należy zauważyć, że przyjęte Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 20 sierpnia 2021 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie czasowego zawieszenia lub ograniczenia ruchu granicznego na określonych przejściach granicznych zmieniło nieco przepisy wynikające z rozporządzenia dublińskiego. Pozwala ono bowiem Straży Granicznej zawracać z terytorium Polski osoby, które znalazły się w Polsce nielegalnie. Podobne przepisy wprowadził już inny europejski kraj, Litwa.