Projekt ma m.in. zmienić generalną zasadę - kompensata nie będzie przysługiwała ofiarom przestępstwa, tylko szerzej - czynu zabronionego. Taka zmiana - zdaniem senatorów - spowoduje, że z kompensat będzie mogła skorzystać większa liczba osób, np. pokrzywdzeni w przypadku, gdy nie jest znany sprawca lub jest on niepoczytalny.

"Proponowaną zmianę należy uznać za zbędną, a jednocześnie mogącą prowadzić do dalszych wątpliwości przy stosowaniu ustawy" - oceniła Rada w opinii opublikowanej na swej stronie internetowej.

KRS dodała, że zastąpienie pojęcia "przestępstwa" pojęciem "czyn zabroniony" zrodzi np. wątpliwości dotyczące objęcia ustawą osoby pokrzywdzonej przez nieletnich, którzy zgodnie z przepisami mogą dopuścić się "czynu karalnego". "Jeżeli projektodawca obawia się zbyt wąskiego rozumienia pojęcia +przestępstwa+, winien rozważyć wprowadzenie definicji ustawowej obejmującej wszystkie przypadki, do których chce to pojęcie odnosić" - zaznaczono w opinii.

Zdaniem Rady nowelizacja powinna także przekazać podejmowanie decyzji o przyznawaniu kompensat organom administracji rządowej lub samorządowej z możliwością odwołania się do sądów. "Charakter spraw o kompensatę, rozpoznawanych obecnie w postępowaniu nieprocesowym, także przez referendarza, na podstawie przedłożonych rachunków i zaświadczeń o poniesionych wydatkach i stratach, uzasadnia wyłączenie ich z kompetencji sądów" - napisała KRS.

Projekt nowelizacji ustawy o kompensatach latem przyjęła senacka komisja praw człowieka, praworządności i petycji. Senatorowie zajęli się jego przygotowaniem w odpowiedzi na uwagi rzecznik praw obywatelskich Ireny Lipowicz.

RPO wskazywała, że istniejące od 2005 r. przepisy wymagają zmiany, bo obecnie ustawa o kompensacie w praktyce nie jest wykorzystywana. Z przedłożonych Senatowi informacji na temat działania ustawy wynika, że sądy w latach 2006-2013 rozpatrzyły 1449 wniosków, przyznając kompensatę w 350 przypadkach, co oznacza przyznanie średnio 44 kompensat rocznie. Z 70 mln zł rezerwowanych w budżecie na ten cel wykorzystywany jest zaledwie ułamek tej kwoty.

Senacki projekt zakłada możliwość przyznania zaliczki na kompensatę, która dla ofiar czynów zabronionych, lub ich najbliższych - np. w przypadku śmierci ofiary, ma być realną pomocą w trudnej sytuacji. Wprowadzona ma też zostać dolna granica kompensat. Dotychczas ustawa przewiduje, że kompensata nie może przekroczyć 12 tys. zł. W projekcie określono, iż jej kwota nie może być niższa niż tysiąc złotych, ani przekraczać 25 tys. zł.

"Jeżeli projektowany zapis rozumieć jako powinność sądu orzekania kompensaty w kwocie nie niższej niż tysiąc zł w każdym wypadku zgłoszenia stosownych roszczeń, projekt w tym zakresie należy ocenić jednoznacznie negatywnie. (...) Kompensata zbliży się w swym charakterze do zadośćuczynienia, co zmieni jedno z założeń ustawy, a mianowicie, że nie obejmuje ona zadośćuczynienia za doznane przez ofiarę krzywdy, a tylko poniesione koszty i straty" - argumentuje KRS.

Senatorowie chcą też poprawić zapisy dotyczące samego przebiegu postępowania dotyczącego przyznania pomocy. Zmiany miałyby objąć też przypadek, gdy poszkodowana w wyniku czynu zabronionego osoba przebywa w szpitalu i jest nieprzytomna. Obecnie, żeby uzyskać kompensatę od państwa, rodzina musi przeprowadzić procedurę ubezwłasnowolnienia. Zgodnie z nowym zapisem jej prawa będzie mogła wykonywać - w zakresie ubiegania się o kompensatę - osoba, pod której pieczą ofiara czynu zabronionego pozostaje.

Według obowiązującej ustawy kompensata może być przyznana w kwocie pokrywającej wyłącznie utracone zarobki lub inne środki utrzymania, koszty związane z leczeniem i rehabilitacją oraz koszty pogrzebu.