Prowadząc firmę rodzinną warto zadbać o to, żeby przetrwała ona po przejściu na emeryturę jej założyciela lub po jego śmierci. Nie zawsze dzieci chcą kontynuować prowadzenie firmy rodzinnej po rodzicach i decydują się wówczas na sprzedaż swoich udziałów lub w skrajnych przypadkach nawet na zamknięcie firmy. Dlatego tak ważne dla każdego przedsiębiorcy powinno być uregulowanie spraw związanych z sukcesją jego firmy. Już wkrótce w polskim prawie ma pojawić się regulacja, dzięki której stanie się to możliwe.

22 marca 2021 r. opublikowano długo wyczekiwany projekt ustawy o fundacji rodzinnej. Fundacje rodzinne to nowe rozwiązanie prawne, które ma ułatwić wielopokoleniową sukcesję firm rodzinnych. To rozwiązanie postulowane w polskim prawie od dawna, za granicą funkcjonujące z powodzeniem głównie z uwagi na korzyści podatkowe. Na jakich zasadach będą one działały w Polsce?

Jak powołać fundację rodzinną?

Fundację rodzinną będzie można powołać poprzez akt założycielski albo w testamencie – w obu wypadkach wyłącznie w formie aktu notarialnego. Siedziba fundacji musi znajdować się Polsce. Dzięki temu możliwe będzie budowanie wielopokoleniowych rodzimych firm oraz akumulowanie, a przy tym ochrona ich kapitału i reinwestowanie go w krajową gospodarkę. Utworzony zostanie specjalny jawny rejestr fundacji rodzinnych w KRS. Zasady działalności fundacji określi statut przyjęty przez fundatora w formie aktu notarialnego. Fundator zobowiązany będzie wnieść do fundacji mienie o wartości co najmniej 100.000 zł na realizację jej celów, co nie będzie wiązało się z obciążeniami podatkowymi i nie będzie stanowiło przychodu w rozumieniu przepisów o podatku CIT.

Cel fundacji rodzinnej i korzyści podatkowe

Fundacje rodzinne to rozwiązanie przewidziane głównie dla średnich i dużych przedsiębiorstw posiadających w majątku znaczne aktywna, w tym zwłaszcza nieruchomości. Beneficjentem fundacji będą mogły być osoby fizyczne wskazane przez fundatora (głównie członkowie rodziny lub osoby bliskie – ustawa nie przewiduje wymogu pokrewieństwa między fundatorem a beneficjentem) albo organizacja pożytku publicznego. Projekt ustawy zakłada, że fundacja rodzinna zarządza posiadanym majątkiem i zapewnia jego ochronę oraz spełnia świadczenia na rzecz wskazanego przez fundatora beneficjenta, w szczególności pokrywa koszty jego utrzymania lub kształcenia albo, w przypadku beneficjenta będącego organizacją pożytku publicznego, wspiera realizację przez niego celów społecznie lub gospodarczo użytecznych. Beneficjent będzie mógł zrezygnować ze świadczeń i zrzec się uprawnień beneficjenta, za to prawa i obowiązki fundatora są niezbywalne.

Co ważne, fundacja nie będzie mogła wykonywać działalności gospodarczej. Działalność operacyjna fundacji będzie opodatkowana podatkiem CIT na zasadach ogólnych. Świadczenia na rzecz beneficjentów spokrewnionych z fundatorem będą zwolnione od podatku od spadków i darowizn w tej części, w której zostały one sfinansowane z mienia wniesionego przez fundatora do fundacji. Pozostali beneficjenci będą opodatkowani 19 % podatkiem od spadków i darowizn. Dochody fundatora oraz beneficjenta otrzymane z fundacji rodzinnej, jako podlegające przepisom o podatku od spadków i darowizn nie będą opodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych.

Co z zachowkiem?

Ustawa o fundacjach rodzinnych wprowadzi zmiany w przepisach kodeksu cywilnego dotyczących zachowku, które oceniane są jako korzystne dla przedsiębiorców, jak i dla samych fundacji. Wysokość zachowku ulegnie zmniejszeniu o wartość świadczeń uzyskanych przez beneficjenta od fundacji rodzinnej. Fundacja będzie mogła żądać odroczenia terminu płatności zachowku, rozłożenia go na raty nawet na okres 5 lat, a w wyjątkowych sytuacjach obniżenia jego wysokości. Takie rozwiązanie zmniejszy ryzyko niewypłacalności fundacji w przypadku roszczeń o zachowek.

Zasady działania fundacji rodzinnych

Czytając projekt ustawy o fundacjach można odnieść wrażenie, że będzie ona działała na podobnych zasadach co spółki prawa handlowego. Zarząd fundacji będzie zarządzać jej działalnością i gospodarować jej majątkiem, a rada protektorów będzie organem nadzoru. Zgromadzenie beneficjentów będzie mogło podejmować uchwały określone w przepisach lub w statucie, mające głównie zagwarantować ciągłość działalności fundacji rodzinnej. Ustawa zakłada, że członkowie organów fundacji rodzinnej nie mogą ujawniać jej tajemnic także po wygaśnięciu ich mandatu oraz że odpowiadają za szkodę wyrządzoną fundacji rodzinnej wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania spoczywających na nich obowiązków wynikających ze stosunku organizacyjnego łączącego ich z fundacją rodzinną, w tym za niedochowanie lojalności.

Od kiedy zaczną obowiązywać omawiane przepisy?

Projekt ustawy został przekazany do konsultacji zewnętrznych. Ustawa ma wejść w życie 1 stycznia 2022 r. O temacie fundacji rodzinnych od kilku dni jest głośno i jest on szeroko komentowany. Przedstawiciele środowisk prawniczych oceniają nowe przepisy pozytywnie, podkreślając, że dzięki fundacjom rodzinnym możliwe jest zapewnienie ciągłości funkcjonowania wielopokoleniowych firm rodzinnych w oparciu o ustalone przez fundatora wartości, tradycje czy szczególne know-how, co pozwoli na utrzymanie i dalsze budowanie renomy firm rodzinnych w przyszłości na polskim rynku. Niewątpliwie, fundacje rodzinne mogą rozwiązać problemy rodzinne związane m.in. z brakiem spadkobierców czy konfliktami wśród przyszłych spadkobierców, lecz przede wszystkim zabezpieczą firmę na przyszłość poprzez określenie zasad powierzenia prowadzenia firmy osobom wskazanym przez fundatora celem uniknięcia ryzyka nieudanej sukcesji. Czy fundacje rodzinne spełnią pokładane w nich nadzieje przekonamy się w praktyce, gdy przepisy wejdą w życie.

Podstawa prawna:

Projekt ustawy o fundacji rodzinnej opublikowany przez Rządowe Centrum Legislacji w dniu 22 marca 2021 r.

Joanna Boroń, adwokat KBZ Żuradzka & Wspólnicy