„Porozumienie jest warte więcej niż proces”- prawdę tą znali już starożytni, jednak dopiero w latach 70 minionego wieku została ona przeniesiona na grunt prawny tworząc instytucję mediacji. Już 21 października obchodzone będzie międzynarodowe święto tej instytucji.
Mediacja to jedna z alternatywnych metod rozwiązywania sporów, w której bezstronny mediator pomaga zwaśnionym stronom dojść do porozumienia. Do metod alternatywnego rozwiązywania sporów zalicza się m.in. mediacje, negocjacje, mini-trial, med-arb, sumary jury trial i niekiedy arbitraż. W sporach pomiędzy osobami fizycznymi najczęściej stosowana jest jednak ta pierwsza. Mediacja stanowi metodę alternatywną dla postępowania sądowego, jednak to do stron należy decyzja czy chcą przy jej pomocy rozwiązać swój spór.
Początki mediacji na świecie
Ojczyzną mediacji są Stany Zjednoczone, gdzie w latach 70 XX wieku postanowiono zrobić zadość postulatom zwiększenia dostępu jednostki do wymiaru sprawiedliwości poprzez jego poszerzenie. Z drugiej strony nowa instytucja mediacji była odpowiedzią na ogólne niezadowolenie z tradycyjnego wymiaru sprawiedliwości. Proces w sądzie trwał niezrozumiale długo a koszty były wysokie, stąd tak spektakularny rozwój mediacji, która wkrótce dotarła także do Europy.
Mediacje w sprawach rodzinnych
Mediacja w sprawach z zakresu prawa rodzinnego pozwala na rozwiązanie sporu który powstał w rodzinie. Zaletą mediacji w takim przypadku jest to, iż strony mają możliwość spokojnego przeprowadzenia rozmowy o przedmiocie konfliktu, w czym pomóc ma osoba mediatora. Atmosfera sali sądowej i co do zasady jawność procesu nie sprzyja rzeczowej rozmowie na temat ugodowego załatwienia sprawy a w wielu przypadkach to rozmowy właśnie brakuje.
Nie należy jej jednak stosować gdy konflikt związany jest z przemocą w rodzinie, zaburzeniami psychicznymi czy alkoholizmem. Należy bowiem pamiętać, że mediacja nie jest terapią i z pewnością nie może jej zastąpić
Mediacje w sprawach pracowniczych
Często zarówno pracownikowi jak i pracodawcy zależy na jak najszybszym rozwiązaniu sprawy z zakresu prawa pracy. Dowodem na to są statystyki, Według danych statystycznych z Ministerstwa Sprawiedliwości w 2005 roku do sądów apelacyjnych, okręgowych i rejonowych skierowano 255.767 spraw z zakresu prawa pracy. W 2006 roku liczba ta wyniosła 222.981, a w 2007 - 134.387 i stale rośnie.
Mediacje w sprawach gospodarczych
W sprawach gospodarczych bardzo ważny dla obu stron jest czas rozwiązania sporu i pozostanie w relacjach biznesowych pomimo istniejącego konfliktu. Aby mieć pewność, iż konflikt który może ewentualnie powstać pomiędzy stronami zawierającymi kontrakt, przedsiębiorcy mogą zawrzeć w umowie klauzulę mediacyjną
Z treści takiej klauzuli wynika wtedy, że w przypadku zaistnienia sporu o charakterze gospodarczym strony zobowiązują się do zastosowania mediacji jako alternatywnej metody rozwiązywania sporów gospodarczych, przed lub zamiast wniesienia sprawy do sądu. Jeżeli jednak mediacja nie przyniesie skutku, strony mogą wstąpić na drogę sądową.
Mediacje w sprawach karnych
Również w sprawach karnych mediacja jest stosowana, choć ma nieco inny charakter niż w przypadkach omówionych powyżej, a to z uwagi na oczywiście inny charakter spraw karnych. Mediacja karna w sposób szczególny w ochronę brać musi pokrzywdzonego. To jego uczucia i oczekiwania wobec dalszego postępowania sprawcy winny być na pierwszym miejscu. Mediacja jest jednak dobrowolna, w związku z tym może się odbyć jedynie, gdy zgodzą się na nią pokrzywdzony i oskarżony.
Wątpliwości dotyczące mediacji
Wśród niewątpliwych zalet idei mediacji pojawia się jednak także wiele wątpliwości natury praktycznej. Jak wspomina jeden z byłych mediatorów, prowadzenie mediacji jest po prostu nieopłacalne dla samych mediatorów. Osoby będące mediatorami otrzymują bowiem bardzo niewielkie wynagrodzenie za swoją pracę, a nakład pracy jest duży.
Jeżeli brak dobrego wynagrodzenia automatycznie spadnie także jakość mediacji, żaden bowiem dobrze prosperujący radca prawny czy adwokat, znający specyfikę rozwiązywania sporów cywilnych i karnych, nie podejmie się przeprowadzenia mediacji bo najprościej rzecz ujmując nie będzie mu się to opłacało. Co więcej przepisy dotyczące mediacji są szczątkowe i tak naprawdę nie wiadomo jak mediacje przeprowadzać i kiedy uznać je za przeprowadzone.
Mediacja jako idea z pewnością jest rozwiązaniem obiecującym, trzeba ją jednak porządnie dopracować aby mogła stać się prawdziwie alternatywną dla postępowania sądowego metodą rozwiązywania sporów. Już 21 października jak co roku obchodzić będziemy Międzynarodowy Dzień Mediacji. Może będzie on okazją do zastanowienia się nad kształtem regulacji dotyczących mediacji w Polsce.
Anna Ślęzak
Zobacz także: