Helsińska Fundacja Praw Człowieka wystosowała do ministra sprawiedliwości list, w którym wskazuje na praktyczne problemy związane z rosnącym formalizmem w postępowaniu cywilnym. Zdaniem prawników, prawo do rzetelnego procesu jest ważniejsze od szybkości postępowania.

Podczas spotkania przedstawicieli Helsińskiej Fundacji z prawnikami z kancelarii prawnych oraz indywidualnie współpracujących z Programem Spraw Precedensowych Fundacji, omówione zostały problemy wynikające ze zbytniego formalizmu postępowania sądowego w sprawach cywilnych.

Orzeczenia TK

Bardzo wiele przepisów postępowania cywilnego stało się przedmiotem badań Trybunału Konstytucyjnego.

W wyroku z lutego 2008 roku, Trybunał Konstytucyjny wskazał na niewłaściwą praktykę polskich sądów w stosowaniu prekluzji dowodowej. Istotny był również niedawny wyrok w sprawie uiszczania opłat sądowych w sprawach cywilnych. TK uznał za niekonstytucyjny przepis , w części obejmującej słowo „właściwy” w odniesieniu do sądu, do którego ma wpłynąć opłata. Zdaniem Trybunału przepis tak brzmiący stanowił podstawę do swobodnej interpretacji sądu, który odrzucał pisma jako nieopłacone. Zakwestionowane brzmienie sugerowało bowiem , że właściwym sądem jest zawsze ten, do którego wnoszony jest środek zaskarżenia. W dniu 20 maja 2008 roku TK orzekł, że przepis zgodnie z którym apelację sporządzoną przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, niespełniającą wymogów formalnych, sąd pierwszej instancji odrzuca bez wezwania do usunięcia braków, zawiadamiając o tym właściwy organ samorządu zawodowego, do którego należy pełnomocnik, jest niezgodny z ustawą zasadniczą. W konsekwencji, z dniem publikacji wyroku TK w Dzienniku Ustaw, sądy będą miały obowiązek wzywania do usunięcia braków także profesjonalnych pełnomocników.

Problemy prekluzji dowodowej

Orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazuje na fakt złagodzenia rygoryzmu prekluzji dowodowej możliwością dopuszczenia dowodów przez sąd z urzędu.

W ocenie prawników współpracujących z Fundacją, sądy bardzo często nie dokonują nieprawidłowej wykładni przepisów o prekluzji co powoduje sytuację, w której prawo stron do rzetelnego rozpoznania sprawy poprzez możliwość rozważenia przez sąd wszelkich istotnych okoliczności dla sprawy, ustępuje miejsca wymaganiom dyktowanych postulatem sprawności postępowania.

Zdaniem HFPCz, rozważenia wymaga zmiana terminów prekluzji dowodowej, tak aby obowiązywała dopiero na etapie dalszej wymiany pism procesowych. Ewentualnie prawnicy proponują dokonanie zmiany konstrukcji prekluzji tak, aby to sąd określał jej zakres zarówno czasowy jak i przedmiotowy.

Gdy pismo źle opłacone…

Prawnicy z Fundacji uważają za konieczne rozważenie złagodzenia rygoryzmu regulacji w zakresie konsekwencji niewłaściwego opłacenia pisma procesowego. Tu warto podkreślić, że stanowisko to wydaje się popierać Trybunał Konstytucyjny, który w dniu 20 maja 2008 roku zakwestionował przepis dotyczący odrzucenia apelacji sporządzonej przez adwokata lub radcę prawnego (piszemy o nim powyżej ).

HFPCz postuluje także wprowadzenie jednolitego dla całej Polski i wszystkich spraw gospodarczych, konta bakowego, na który dokonywane byłyby opłaty sądowe. Dostęp do konta mieliby pracownicy sadów, weryfikujący fakt dokonania opłaty.

Dostęp do akt

Fundacja stoi także na stanowisku, że należałoby ułatwić dostęp do akt sprawy oraz skorowidzów, repertoriów i wokand. Chodzi m.in. o umożliwienie ich fotografowania.

Odformalizowaniu postępowania służyłoby, zdaniem prawników, podsumowywanie przez sąd postępowania dowodowego, jeszcze przed udzieleniem głosu stronom. Nikt nie ma także wątpliwości, że na usprawnienie postępowania wpłynęłoby znacznie upowszechnienie instytucji mediacji i innych pozasądowych mechanizmów rozwiązywania sporów.

Prawnicy apelują, więc do ministra o podjęcia działań w kierunku odwrócenia tendencji narastania formalizmu polskiego postępowania cywilnego. Często pojawiającym się postulatem jest także zniesienie odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych, przy jednoczesnym zachowaniu sądów gospodarczych jako odrębnych jednostek.

Katarzyna Rychter