Głównymi założeniami przyjętej przez rząd nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego jest reforma przepisów dotyczących międzynarodowego postępowania cywilnego oraz doprecyzowanie rozwiązań, które uzupełniają przepisy prawa europejskiego w tej dziedzinie.

Celem przeprowadzonej nowelizacji jest zmiana zawartej w części IV Kodeksu postępowania cywilnego regulacji międzynarodowego postępowania cywilnego (międzynarodowego prawa postępowania cywilnego) wynikająca z faktu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej oraz jak największe zbliżenie zawartych w tej części uregulowań do prawa wspólnotowego. Zmiany w kodeksie postępowania cywilnego (k.p.c) odnoszą się przede wszystkim do jurysdykcji krajowej, przeprowadzania dowodów i doręczeń w sprawach z tzw. elementem zagranicznym oraz uznawania i stwierdzania wykonalności zagranicznych orzeczeń i ugód sądowych. Dotyczą również prowadzenia europejskich postępowań nakazowych oraz europejskich postępowań w sprawach drobnych roszczeń.

Dwie instytucje procesowe

Dotychczasowa instytucja „zwolnienia spod jurysdykcji krajowej” została określona jako „immunitet sądowy i egzekucyjny”. Przyjęta nowelizacja zakłada odrębność dwóch instytucji procesowych. Chodzi o jurysdykcję krajową, rozumianą jako kompetencję do rozpoznawania i rozstrzygania danych spraw międzynarodowych oraz immunitetu sądowego i egzekucyjnego, rozumianych jako ograniczenie kompetencji do rozpoznawania i rozstrzygania takich spraw. Z nielicznymi wyjątkami, w razie stwierdzenia braku jurysdykcji krajowej w danej sprawie, sąd będzie odrzucał pozew lub wniosek i uznawał postępowanie za nieważne. Ze względu na potrzebę unikania konfliktów jurysdykcyjnych, zaproponowano również wprowadzenie tzw. jurysdykcji krajowej koniecznej. Stosowana byłaby ona w przypadku spraw, które wykazywałyby związek z polskim porządkiem prawnym, a nie mogłyby być rozpoznane za granicą. Ponadto stosowana byłaby w przypadku odmowy uznania orzeczenia zagranicznego w Polsce, a rozstrzygana sprawa wykazywałaby związek z polskim prawem. Nowością jest odrębny przepis dotyczący spraw z zakresu prawa pracy. Sądy polskie będą władne do rozstrzygania spraw nie tylko wtedy, gdy pozwany mieszkał, posiadał prawo stałego pobytu lub miał siedzibę w Polsce, ale także wtedy, gdy jego praca była, jest lub miała być wykonywana w naszym kraju.

Doprecyzowano również przepis, na podstawie którego sprawy dotyczące nieruchomości położonych w Polsce będą należały do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich..

Uznawanie orzeczeń zagranicznych

W odniesieniu do przeprowadzania dowodów w sprawach z tzw. elementem zagranicznym, projekt przewiduje wprowadzenie zasady bezpośredniego porozumiewania się sądu polskiego z sądami i innymi organami państw wezwanych. Ponadto przewidziano możliwość udziału polskiego sędziego w przeprowadzaniu dowodu przez sąd lub organ państwa wezwanego, a nawet możliwość bezpośredniego przeprowadzania dowodu za granicą przez sąd polski

Jeżeli chodzi o uznawanie orzeczeń zagranicznych, to w przeciwieństwie do obecnie obowiązujących przepisów, orzeczenia takie miałyby być uznawane z mocy prawa. Wyjątkiem byłyby jedynie przypadki wymienione w Kodeksie postępowania cywilnego.

Harmonizacja prawa polskiego z prawem UE

Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej potrzeba nowej regulacji międzynarodowego prawa postępowania cywilnego stała się jeszcze bardziej odczuwalna. Z jednej strony chodzi o harmonizację prawa krajowego z rozwiązaniami przyjętymi w prawie wspólnotowym, składającymi się na tzw. europejskie prawo procesowe cywilne, a z drugiej strony o stworzenie takich unormowań w Kodeksie postępowania cywilnego, które jeżeli tylko to konieczne we właściwy sposób uzupełnią przepisy prawa europejskiego.

W nowelizacji przyjęto łączniki jurysdykcyjne w poszczególnych kategoriach spraw, jak i sposób uznawania zagranicznych orzeczeń w dużej mierze wzorowany jest na rozwiązaniach prawa europejskiego. W odniesieniu do doręczeń projekt również przewiduje zasadę bezpośredniego porozumiewania się sądów polskich z sądami i innymi organami państw obcych . Przyjęto ponadto możliwość dokonania przez sąd polski doręczenia za granicą przez pocztę, jeżeli zezwalać będzie na to prawo państwa wezwanego.

Nowelizacja zakłada zmiany w zakresie regulacji zdolności sądowej i procesowej cudzoziemców, zagranicznych osób prawnych i niebędących osobami prawnymi jednostek organizacyjnych. K.p.c. proponuje ustanowienie norm wskazujących prawo właściwe dla oceny zdolności sądowej i procesowej tych podmiotów. Prawem właściwym w tym zakresie ma być prawo właściwe dla ich zdolności prawnej (w odniesieniu do zdolności sądowej) albo zdolności do czynności prawnych (w odniesieniu do zdolności procesowej). W wypadku, gdyby cudzoziemiec nie miał zdolności procesowej według prawa właściwego dla jego zdolności do czynności prawnych, będzie mógł dokonywać czynności procesowych przed sądem polskim, jeżeli miałby zdolność procesową według prawa polskiego.

Konieczność nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) jest wynikiem praktyki , oraz orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego.

Anna Sergiej