Główną przyczyną pomyłek sądowych skutkujących niesłusznym skazaniem jest niekompetencja po stronie profesjonalnych uczestników postępowania- wynika z raportu FOR.
Forum Obywatelskiego Rozwoju, mając na względzie nieodwracalne skutki, jakie niesie dla jednostki niesłuszne skazanie, podjęło się przeprowadzenia pierwszych miarodajnych badań w Polsce dotyczących tego tematu. W publikacji pt. „Przyczyny niesłusznych skazań w Polsce” przedstawiono ich wyniki.
Aby mówić o niesłusznym skazaniu, konieczne jest ustalenie, że w konkretniej sprawie zapadł prawomocny wyrok skazujący. Orzeczenie takie musi zostać następnie uchylone w drodze nadzwyczajnych środków zaskarżenia w postaci kasacji albo wznowienia postępowania, a poprzednio skazana osoba uniewinniona albo postępowanie w jej sprawie umorzone- przypominają autorzy raportu.
Możliwe jest również ponowne rozpoznanie sprawy po uchyleniu prawomocnego wyroku. Jeżeli w takim postępowaniu odpowiedni sąd uniewinni oskarżonego, umorzy postępowanie albo skaże oskarżonego na karę łagodniejszą, również ma miejsce niesłuszne skazanie- dodają.
Jak podkreślają autorzy, od zdefiniowanego powyżej terminu odróżnić należy sytuację, w której zasądzono odszkodowanie lub zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie. Ministerstwo Sprawiedliwości od lat prowadzi zestawienie przypadków, w których wypłacono osobom niesłusznie skazanym odszkodowanie lub zadośćuczynienie, a nie odnotowuje ilości samych niesłusznych skazań. W ocenie autorów liczba ta może być diametralnie różna.
W latach 2007-2009 prawomocnie zasądzono odszkodowania za niesłuszne skazania w 83 sprawach, a łączna kwota z tego tytułu wyniosła 1.887.794,00 zł. Ponadto, w 2009 r. zasądzono prawomocnie zadośćuczynienia w 6 sprawach na łączną kwotę 95.516,00 zł .
Zobacz: SN: Słuszne skazanie za sprzedaż córki
Wyniki badań
Pierwsze badania przeprowadzone przez dra Łukasza Chojniaka i mgr Łukasza Wiśniewskiego, miały na celu ukazanie przyczyn, które mogą doprowadzić do niesłusznego skazania. W ich toku przeprowadzona została analiza odpowiednio dobranych akt postępowań sądowych, w których prawomocne wyroki sądów zostały uchylone w drodze kasacji albo wznowienia postępowania.
W raporcie przeanalizowano 119 spraw z lat 2007-2009 toczących się tylko w sądach apelacji poznańskiej, z czego w 68 sprawach stwierdzono niesłuszne skazanie.
Wbrew obiegowym opiniom nie stwierdzono, aby pomyłki sądowe w przeważającej części związane były z mankamentami postępowania dowodowego- wynika z raportu.
Ku zaskoczeniu autorów raportu, zdecydowana większość przypadków niesłusznych skazań została wykryta i usunięta w wyniku postępowania kasacyjnego, a nie wznowieniowego, które powszechnie utożsamiane jest właśnie jako to, które służy korekcie pomyłek sądowych. W ocenie autorów jest to jednak konkluzja niepokojąca w swojej wymowie. Wznowienie postępowania służy bowiem wyeliminowaniu niesłusznego skazania, które wystąpiło na skutek okoliczności w dużym stopniu od sądu niezależnych. Z kolei postępowanie kasacyjne, w którym usuwane są rażące naruszenia prawa, jakich dopuściły się orzekające w sprawie sądy, wskazuje, że to właśnie po stronie sądu leżą przyczyny zaistnienia pomyłki sądowej.
Autorzy jako główną przyczynę pomyłek sądowych skutkujących niesłusznym skazaniem, wskazali w pierwszej kolejności na niekompetencję po stronie profesjonalnych uczestników postępowania.
W ich ocenie można przyjąć z dużą dozą prawdopodobieństwa, iż niesłuszne skazania nie są spowodowane głównie nierzetelnym dowodem prowadzącym do mylnych wniosków. Najsłabszym ogniwem procesu jest zazwyczaj człowiek w tym wypadku sędzia, obrońca, prokurator, a nie sam dowód lub źródło dowodowe- oceniają.
To za sprawą błędu człowieka – sędziego, prokuratora czy obrońcy – polegającego na braku staranności, rutynowym i nieprofesjonalnym podejściu do wykonywanych czynności – najczęściej dochodzi do niesłusznego skazania- wynika z raportu.
Autorzy rekomendują zatem dążenie do stałego podnoszenia kwalifikacji profesjonalnych uczestników postępowania karnego, jak też wzmocnienia mechanizmów egzekwujących ich odpowiedzialność.
Źródło: FOR
Zobacz także:
Opinia NIK w sprawie pozyskiwania miejsc dla więźniów
Znowelizowane przepisy o dozorze elektronicznym weszły w życie